Lễ rước nước ngày 13 tháng Giêng

Với người dân Tam Đường nói riêng và cộng đồng các làng thuộc xã Tiến Đức nói chung, lễ rước nước rất được chú trọng, tổ chức trên sông Hồng. Theo các bậc cao niên trong vùng, nghi lễ này được thực hiện từ hàng trăm năm qua, mỗi khi đến kỳ lễ hội tri ân và tưởng nhớ các vua Trần, có ý nghĩa nhắc nhở con cháu nhớ lại thuở xa xưa nhà Trần trước khi có được giang sơn xã tắc vốn làm nghề chài lưới trên sông. Đoàn rước trống dong cờ mở rợp trời, khởi hành theo thứ tự định sẵn, từ đền Trần ở làng Tam Đường đi đến cầu bến (đầu làng) sát với đền Bà (nơi thờ Huyền Trân công chúa), tiếp đó đoàn rước đi đến chùa Hội Đồng (nơi trước đây để ngai thờ các vua, hoàng hậu và công chúa Huyền Trân) sau đó đoàn tiếp tục vòng kiệu ra đê. Tại đây, trên sông Hồng đã có đoàn thuyền chờ sẵn dưới mép sông. Kiệu được để lại trên bờ, thuyền đưa đoàn rước ra tới giữa sông Hồng thì dừng lại giữa dòng nước trong xanh cuồn cuộn chảy. Các cụ bô lão trong làng dùng gáo dừa (có cán dài) múc nước sông Hồng đổ vào chum. Sau khi nước đã đầy chum, thuyền mới bắt đầu hành trình trở về bờ. Chum nước sau từ 3 - 5 ngày tế lễ tại đền Trần được chia nước cho các giáp mang về chia lại cho các gia đình trong thôn làng để lấy phúc. Tập tục này cho đến nay luôn được coi là một nét văn hóa đặc biệt của lễ hội đền Trần.

Thi cỗ cá ngày 14 tháng Giêng

Ngoài tục rước nước, lễ hội đền Trần còn độc đáo bởi hội thi cỗ cá để dâng cúng các vua Trần. Cuộc thi này là phần rất hấp dẫn đối với nhiều du khách hành hương về lễ hội. Theo truyền thuyết, đây là nghi thức tưởng nhớ các vua Trần có nguồn gốc xuất thân từ nghề chài lưới. Trước khi lễ hội diễn ra nhiều tháng, dân các làng trong xã có đăng ký thi cỗ cá, đã chọn người được nuôi cá theo tiêu chuẩn nghiêm ngặt (gia đình làm ăn thuận buồm xuôi gió, trên dưới hòa thuận). Cá được chọn mua về, thả xuống ao nhà và chăm lo thức ăn cho cá sạch sẽ, sao cho đủ lớn theo trọng lượng làng quy định. Ao để nuôi cá phải thoáng mát, nước trong ao phải sạch sẽ không ô nhiễm. Cá được chọn có hai loại: loại cá trắm đen to, khoảng 5 - 7kg (trước đây tính bằng vổ, mỗi vổ bằng độ dài ngang bàn tay, đo theo độ dài thân cá, từ mép đến chót đuôi đủ 12 vổ); loại cá chép thường nặng trên 3kg. Điều đặc biệt của cỗ cá là sau khi đã chế biến xong cá vẫn có hình dáng như đang bơi và mâm cỗ của làng nào cũng được bày biện cẩn thận, đủ đầy, chỉn chu và đẹp mắt. Hơn 700 năm qua, bí quyết nấu cỗ cá đã được lớp lớp thế hệ 8 thôn trong xã Tiến Đức gìn giữ, cứ thế tiếp nối nhau, người đi trước truyền dạy lại cho người đi sau. Bà con nơi đây luôn tâm niệm: Dù cuộc sống lúc thăng, lúc trầm nhưng còn gốc văn hóa sẽ là tiền đề để thúc đẩy sự phát triển chung của vùng đất dựng nghiệp nhà Trần.

Lễ hội đền Trần độc đáo với lễ rước thủy. Ảnh: Thanh Thủy

Sôi nổi các hội thi dân gian

Trong suốt 5 ngày diễn ra lễ hội đền Trần còn có các hội thi dân gian như thi pháo đất (ngày 14 tháng Giêng), thi gói bánh chưng (ngày 15 tháng Giêng), thi kéo lửa nấu cơm cần (ngày 16 tháng Giêng) với thành phần tham gia là người dân các xã Tiến Đức, Chi Lăng (Hưng Hà). Thông qua các hội thi góp phần tạo không khí vui tươi, phấn khởi, đoàn kết và đồng thuận. Trong đó, hội thi kéo lửa nấu cơm cần tái hiện thực tế ứng biến của quân và dân ta trong các cuộc kháng chiến chống giặc ngoại xâm, bảo vệ đất nước; đồng thời, thể hiện công tác hậu cần ở mọi tình huống, đủ sức mạnh nuôi quân, góp phần bảo đảm cho quân ta tiến công và bách chiến bách thắng. Hội thi pháo đất thu hút nhiều sự quan tâm, cổ vũ của các đấng nam nhi, đây là một phong tục cổ truyền. Mọi người đều có thể tham gia đánh pháo nhưng phần đông là những chàng trai khỏe mạnh, vạm vỡ, được chia về các “cỗ pháo”. Mỗi quả pháo được nặn từ đất nặng 20 - 25kg, khi nổ xua tan không khí trầm lặng, làm con người sảng khoái và xích lại gần nhau hơn...

Tại lễ hội đền Trần năm 2023 được tổ chức quy mô cấp tỉnh còn diễn ra triển lãm nhiếp ảnh, mỹ thuật tỉnh Thái Bình mừng Đảng mừng xuân trong suốt các ngày lễ hội; liên hoan văn nghệ quần chúng huyện Hưng Hà (tối ngày 14 tháng Giêng); ngày Thơ Việt Nam (ngày 15 tháng Giêng); giải võ cổ truyền tỉnh Thái Bình (ngày 15 tháng Giêng), giải kéo co huyện Hưng Hà (ngày 16 tháng Giêng). Với tấm lòng thành kính tri ân sâu sắc công lao to lớn của các vua Trần và các bậc tiền nhân đã có công giữ nước, lớp lớp người dân Thái Bình đoàn kết một lòng, chung tay góp sức vào thành công của lễ hội, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể lễ hội đền Trần.

Thi cỗ cá với sự tham gia của các thôn trong xã Tiến Đức.

Các đội tham gia thi kéo lửa nấu cơm cần.

Hội thi gói bánh chưng.

Tú Anh