Về Thị trấn Hưng Hà trong một ngày đầu tháng 7, hỏi thăm đến cửa hàng vàng Xuân Trường thì ai cũng biết, nhưng hỏi nhà ông Ngoan thì không phải ai cũng chỉ đúng. Phải chăng sau ánh hào quang, sau thành tích thời quân ngũ và những đóng góp với đời thường... Phạm Xuân Ngoan vẫn lặng lẽ, như chính cái tính cách khiêm nhường của anh. Buổi sáng ấy, anh đọc cho tôi nghe hai phần của hồi ký những ngày đánh giặc giúp bạn Lào, khắc họa chân dung người lính tình nguyện Việt Namon>.

Ngày 14-8-1964, chưa đầy 17 tuổi, chưa đủ cân nặng, anh được nhập ngũ (sau hai lần tình nguyện không thành). Sau huấn luyện đơn vị ngược đường lên Tây Bắc, anh được giao nhiệm vụ có thể được coi là rất quan trọng của người lính thời đó: Làm báo vụ vô tuyến điện. Hành quân qua Phù Yên (Nghĩa Lộ) rồi sang Lào, chạm chân đến cửa khẩu Nậm Cắn, sau đó vào Xiêng Khoảng. Lúc đó, đơn vị phải phân tán vào nhà dân để ở, bà con người Lào Xửng rất thương bộ đội Việt Namon>. Trận đánh mà anh Ngoan nhớ nhất là đánh sân bay Mường Loong do cố vấn Mỹ và cố vấn Thái Lan chỉ huy. Anh kể: Ðây là trận đánh đầu tiên đơn vị chúng tôi (Ðoàn 688) đánh ở cấp tiểu đoàn. Trận ấy  ta tiêu diệt 52 tên địch, có cả cố vấn Mỹ và Thái. Sau chiến thắng ta mở chiến dịch lớn, đơn vị tôi dính bom rải thảm B52 của địch. Lúc đó, tôi phụ trách đài trưởng 15W; hầm của tôi bị sập, để bảo vệ an toàn khí tài, tôi lấy vai và đầu đỡ kèo, xà để đồng chí báo vụ và quay viên móc hầm chui ra ngoài và tiếp tục bới đất để tránh đợt đánh bom thứ 3 của địch. Sau đợt ấy, tôi chui ra khỏi hầm thấy tất cả bị san phẳng. Do nhớ vị trí từng hầm nên tôi vừa bới đất, vừa khóc, gào gọi anh em. Sau vài giây tôi đã sờ được một cọc hầm, lần tìm tấm ni lông, ghé răng xé để lấy không khí cho anh em thở, cứu người xong lại đi đào tìm khí tài. Ðó là trận đánh tháng 11-1969. Một năm sau tôi về nước an dưỡng ở Ðội 19 - Quế Võ, Thuận Thành, Bắc Ninh, xếp thương binh 3/4, mất 41% sức khỏe và ra quân với quân hàm Thượng sĩ chuyên nghiệp.

Về địa phương, tôi làm đủ nghề để sống từ chụp ảnh, buôn bán hàng sắt, bán nước với vài điếu thuốc lá cuốn... rồi tráng gương, cắt kính, vẽ kính... đến năm 1983 thì buôn vàng. Lúc đó, nhà nước chưa cho kinh doanh vàng bạc, phải buôn chui. Ban đầu vốn chỉ có trị giá một cây vàng, nguyên tắc kinh doanh của tôi là đi đến đâu chắc đến đó, bảo đảm chất lượng và chữ tín, không vay vốn ngân hàng, gần 20 năm hoạt động, vàng của tôi vẫn giữ nguyên giá trị. Bây giờ, tôi có hai cửa hàng lớn vốn lưu động và cố định nhiều tỷ đồng. Có xưởng gia công chế tác, nghĩa là làm từ A đến Z. Giải quyết công ăn việc làm cho 12 công nhân; trong đó có cả người tàn tật, mức thu nhập từ 4 triệu đồng/người/tháng trở lên. Nộp ngân sách và các khoản thuế khoán, thuế môn bài đầy đủ. Hàng năm, trích lợi nhuận dành 12 đến 15 triệu đồng để làm từ thiện: ủng hộ người nghèo, quà tết tặng gia đình chính sách, giúp đồng đội vốn kinh doanh, không lấy lãi, tặng quà TNXP, nạn nhân chất độc da cam...

Là Trưởng ban liên lạc quân tình nguyện Việt Nam huyện Hưng Hà, anh đã cùng với Ban liên lạc Trung ương, đề nghị Nhà nước Lào tặng 4 đợt, với trên 300 Huân, Huy chương cho đồng đội đã chiến đấu giúp bạn cùng các Bộ tộc Lào giành độc lập, tự do. Anh tình nguyện tham gia nhiều hoạt động của địa phương. Hiện là ủy viên Ủy ban MTTQVN Thị trấn Hưng Hà, tổ trưởng tổ dân phố số 4 (khu Nhân Cầu 2), Hội trưởng hội thương binh tình nghĩa...

Trao đổi với chúng tôi về thương binh Phạm Xuân Ngoan, Chủ tịch UBND Thị trấn Hưng Hà Nguyễn Hữu Ðiển nhận xét thật đầy đủ: Anh là công dân gương mẫu và người có công tiêu biểu của địa phương.

Việt Hải