Những câu chuyện thời hậu chiến, những nhân vật trong tác phẩm của Minh Chuyên đều là nguyên mẫu có thực ngoài đời. Số phận nghiệt ngã của thương binh Nguyễn Đình Thúc, nhân vật chính của tác phẩm "Người không cô đơn" đã lay động hàng triệu con tim. Ngòi bút khắc họa của Minh Chuyên đã đưa nhân vật Nguyễn Đình Thúc trở thành hình tượng của văn học trong thể loại bút ký. Cũng chính nhân vật này đã trở thành linh hồn của tác phẩm "Người không cô đơn" và khi vừa ra mắt bạn đọc, đã có 7 đoàn nghệ thuật chuyển thể thành kịch nói, cải lương, chèo, phim truyện, phim tài liệu. Tác phẩm "Người không cô đơn" đã mang về cho Minh Chuyên giải thưởng bút ký Báo Văn nghệ Hội Nhà văn Việt Nam năm 1992.

Bút ký "Thủ tục làm người còn sống" thời điểm những năm 80 của Thế kỷ XX như cơn địa chấn gây bàng hoàng dư luận. Nhận xét về tác phẩm này, nhà phê bình văn học Nguyễn Văn Lưu thảng thốt: "Qua sự thật khủng khiếp của cuộc chiến tranh dội xuống xứ sở của chúng ta, làm biến dạng, hủy hoại, đau đớn, xót xa bao sinh mệnh của con người. Nhân vật Trần Quyết Định trong "Thủ tục làm người còn sống" cực kỳ bi đát nếu không có bài ký của Minh Chuyên". Bút ký của Minh Chuyên đã giải thoát cho bao số phận, trong đó, Trần Quyết Định sau 18 năm đội đơn đi làm thủ tục làm người… Anh đã trở thành thương binh hạng 2/4. Nhà lý luận phê bình Lê Quang Trang đánh giá: "Thủ tục làm người…" của Minh Chuyên là một bút ký xuất sắc bênh vực công lý, gây tiếng vang lớn trong dư luận. Tiếp nối mạch nguồn bút ký, Minh Chuyên tiếp tục hành trình tiến sâu vào khoảng trống của người lính thời bình, thể hiện súc tích qua những tác phẩm giàu chất nhân văn như: Nước mắt làng, Vào chùa gặp lại, Linh hồn Việt cộng, Chiếc cũi trần gian, Nỗi oan cõi thế, Đứa con màu da thú, Di họa chiến tranh, Vết thương không rỉ máu, Những linh hồn da cam… Những nhân vật, những số phận dưới ngòi bút của Minh Chuyên thành câu chuyện mà chất chứa trong đó một cảnh đời, một thân phận và cùng chung một nỗi đau do hậu quả chiến tranh. Và, tác phẩm của Minh Chuyên đã gióng lên tiếng chuông cảnh báo về sự sống của một thế hệ người Việt bị hậu họa chiến tranh hủy hoại. Cố nhà thơ Phạm Tiến Duật viết: "Đọc bút ký "Vào chùa gặp lại" của Minh Chuyên làm tôi mất ngủ, không thể tin ở mắt mình nữa. Chưa đầy hai trang báo mà Minh Chuyên đã làm sống dậy trong tôi cả bao năm tháng khói lửa với bao nhiêu hoàn cảnh sống động cùng sự hy sinh của lớp lớp thanh niên vì sự nghiệp độc lập, thống nhất đất nước. Cảm ơn Minh Chuyên đã cho tôi thêm yêu, thêm trân trọng những giá trị to lớn trong cuộc chiến đấu bảo vệ Tổ quốc của quân và dân ta".

Năm 1996, khi tôi đang làm morat của Báo Thái Bình, đọc và hiệu đính bút ký "Vào chùa gặp lại" của Minh Chuyên, tôi nhận ra một phương pháp tái hiện độc đáo về thân phận con người. Trong tác phẩm này, nhân vật nữ thanh niên xung phong dưới làn đạn bom năm xưa và nhà sư dưới làn khói hương mờ ảo ngày nay - hai hình ảnh có thực trong một con người được Minh Chuyên nhào nặn, hóa thân vào nhau, đọc mà ứa nước mắt. Đó là Sư thày Đàm Thân trong bút ký "Vào chùa gặp lại", vốn là nữ thanh niên xung phong Lương Thị Thân bị thương, bị nhiễm chất độc, Thân chia tay người yêu vào chùa để làm việc nghĩa vì không muốn để lại gánh nặng nỗi đau cho gia đình, cho xã hội. Với tác phẩm "Đứa con màu da thú", Minh Chuyên lại có cách miêu tả độc đáo, một em bé hình người, bị nhiễm chất độc hóa học biến thành một em bé mang hình tựa một con gấu lông lá, u cục mọc đầy thân…, đọc lên thấy vừa cảm thương số phận em bé vừa nhận ra một nỗi đau xót đến tận cùng của kiếp người trước sự tàn bạo của chiến tranh… Và tôi cũng nhận ra một điều, dưới ngòi bút tài hoa của Minh Chuyên, sự sống bất hạnh, đau đớn của nhân vật đã được lời văn làm cho dịu bớt đi trước sự thật tàn khốc của chiến tranh. Chính cái thực thực, hư hư của lời văn trên nền một câu chuyện có thực thời hậu chiến đã giúp người đọc cảm nhận và tiếp cận nhẹ nhàng hơn sự đau đớn của nhân vật. Thân phận các nhân vật trong tập ký "Những linh hồn da cam" khắc họa tâm hồn trong phút mê sảng, điên loạn, hành động hoang dại được nhà văn viết nên thành văn, những lời văn hằn sâu vào từng ý, từng từ, từng ngữ, nghĩa... lay động lòng trắc ẩn của con người. Chặng đường hơn 30 năm viết ký hậu chiến, Minh Chuyên dùng ngòi bút của anh nâng đỡ các số phận, trong đó có đồng đội của anh. Văn của anh cũng vén bức màn số phận, gieo niềm tin vào những con người vô cảm. Tác phẩm văn học của Minh Chuyên đã "khóc thương" cho thân phận những người lính từ chiến trường khói lửa trở về phải chịu biết bao nỗi bất hạnh vì thương tật, vì oan trái và nhiều người đã sinh ra những "Đứa con màu da thú" vì bị nhiễm chất độc da cam. Minh Chuyên nhìn về chiến tranh và tội ác do chiến tranh gây ra bằng tấm lòng nhân ái. Do vậy, bộ phim tài liệu "Cha con người lính" do anh viết kịch bản và đạo diễn dựa trên bút ký cùng tên "Cha con người lính" của anh được chọn tham dự Liên hoan phim quốc tế ở Bình Nhưỡng (Triều Tiên) tháng 9/2006 và giành Cúp vàng - giải thưởng quốc tế cao quý về phim tài liệu. Bộ phim kể về 3 thế hệ của một gia đình người lính bị nhiễm chất độc và việc người Mỹ tên là E.Jum Walte - kẻ trực tiếp tham gia rải chất độc hóa học trên chiến trường miền Nam sang Việt Nam làm từ thiện, thực chất là để sám hối. Khi gặp "Cha con người lính", ông xin được mang đứa con gái của gia đình nạn nhân về Mỹ để chữa trị, lột bỏ da mặt, da cổ và hai bàn tay đen đúa của em để thay bằng lớp da mới. Bằng hình ảnh và âm thanh, mượn tiếng nói của điện ảnh, đạo diễn, nghệ sĩ ưu tú, nhà văn Minh Chuyên đã gửi thông điệp đến toàn thế giới rằng: Nỗi đau có thể vẫn còn nhưng hận thù không thể tồn tại mãi…

Những cống hiến của Minh Chuyên, đặc biệt ở hai thể loại bút ký văn học và phim tài liệu đều ảnh hưởng tích cực tới xã hội. Sau bút ký "Người không cô đơn" Chính phủ, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội đã thành lập Quỹ "Người không cô đơn", sau đổi tên thành Quỹ "Đền ơn đáp nghĩa". Đến nay, Quỹ đã đạt hàng nghìn tỷ đồng để giúp đỡ các gia đình thương binh, liệt sĩ, đối tượng chính sách. Những tác phẩm về chất độc da cam của Minh Chuyên là tiền đề cho cuộc vận động ủng hộ Quỹ "Chất độc da cam/Điôxin" và hiện tại hàng triệu người đã được hưởng chế độ. Ở tuổi gần "thất thập", Minh Chuyên nhận trên ba nghìn bức thư và bài báo về tác phẩm của anh. Chủ tịch nước đã tặng Huân chương Lao động ghi nhận sự cống hiến xuất sắc của anh về văn học nghệ thuật. Nghỉ hưu nhưng gần 5 năm qua, anh đã đi nhiều nơi và đã đạo diễn 15 tập phim tài liệu về hậu quả chiến tranh Việt Nam, 10 tập phim "Huyền thoại đoàn tàu không số" phát trên sóng Đài Truyền hình Việt Nam, được dư luận đánh giá rất cao. Mới đây, Minh Chuyên vừa hoàn thành 12 tập phim "Bất khuất Côn Đảo" ra mắt khán giả vào đầu năm 2014 và 25 tập phim tài liệu ký sự "Ký ức chiến tranh nhìn từ hai phía" phát trên kênh VTV1 tháng 4/2015 gây ấn tượng sâu sắc với khán giả trong nước và nhiều nước trên thế giới. Đạo diễn, nghệ sĩ ưu tú, nhà văn Minh Chuyên là người con quê hương Minh Khai (Vũ Thư). Trước khi nghỉ hưu, Minh Chuyên là đạo diễn cao cấp Đài Truyền hình Việt Nam, hội viên Hội Nhà văn Việt Nam, hội viên Hội Nhà báo Việt Nam, Ủy viên Ban Sáng tác Hội Điện ảnh Việt Nam. Minh Chuyên là nhà văn có nhiều tác phẩm văn học và điện ảnh cống hiến cho công chúng, để lại ấn tượng sâu lắng trong lòng bạn đọc cùng khán giả trong và ngoài nước…

Quang Viện