Cầu Tịnh Xuyên như dải lụa đào vắt ngang sông Luộc đỏ nặng phù sa. Ước vọng ngàn đời của người dân hai bên bờ bãi: "Ước gì sông ngắn một gang/Để em bắc dải lụa đào, anh sang" nay đã trở thành hiện thực. Cầu xây đã xong, không còn ngăn sông, cách đò, dấu tích Cổ Trai - Miếu Hai thôn đang hòa làm một. Thả phanh đi hết dốc cầu Tịnh Xuyên, làng Cổ Trai, xã Hồng Minh, huyện Hưng Hà hiện ra trước mắt. Nơi đây còn ghi dấu tích một thời liệt oanh của đất nước, khi vua Lý Bí về Cổ Trai dựng biệt đồn, lập nên nước Vạn Xuân. Thời gian trôi đi kéo theo bao biến cố, thăng trầm. Chỉ còn lại trong ký ức người dân Cổ Trai về một thời vàng son đất nước. Cụm di tích đình, đền Cổ Trai, xã Hồng Minh là một minh chứng sinh động ghi dấu một thời rực rỡ, hào hùng của dân tộc. Nào đâu ranh giới Chu Diên vùng đất cổ, nào đền Tịnh Thủy là nơi tưởng niệm Kim Xa, Mỹ Hy với Hành cung Lỗ Giang thời Trần biệt cung của Khâm Từ và Tuyên Từ thái hậu. Đâu rồi dấu vết An Lăng, tẩm điện của vua Trần Anh Tông, vua Trần Cao Tông... Cổ Trai ôm vào lòng tất cả, cho dù năm tháng tàn phai nhưng những dấu ấn đẹp đẽ về một thời hùng oai của đất nước vẫn còn in dấu.

Bước chân bâng khuâng ngắm nhìn những con đường mới mở, trải bê tông. Không còn ngõ xóm lầy lội mùa mưa, không còn những mảnh ruộng manh mún, thay vào đó là cánh đồng lớn. Người dân tích tụ ruộng đất, chuyển đổi hướng sản xuất. Bà Biên, tuổi năm nay ngoài bảy mươi, đôi mắt dẫu đã đục mờ dấu vết thời gian không giấu được nụ cười vui sướng trước cảnh nông thôn quê nhà đổi mới. Bà kể, bà là cô giáo đã nghỉ hưu. Tuổi trẻ cũng đi đây đi đó nhiều năm. Bà về quê nghỉ ngơi quãng đời còn lại. Những năm Hồng Minh chưa xây dựng nông thôn mới, đường sá đi lại khó khăn nhưng bây giờ đã khác xưa nhiều lắm. Đời bà tưởng như bó hẹp trong căn nhà nhỏ xóm bãi, mưa gió dầm dề không muốn đi đâu. Vậy mà giờ đây, đường làng ngõ xóm đẹp đẽ, khang trang, bước chân không muốn quẩn quanh trong nhà. Muốn đi thăm bà con lối xóm thuận lợi vô cùng. Có lúc bà nghĩ quẩn, nếu có về với ông bà, tổ tiên thì cũng mãn nguyện được tiễn đưa trên con đường trải bê tông thênh thang, sạch sẽ. Thật mát lòng, mát dạ. Mấy bác nông dân cạnh bên cũng chen vào: Chúng tôi vui lắm, ngắm nhìn đồng lúa thẳng cánh cò bay như thuở nào mà vui cái bụng. Từ dăm, bảy thửa dồn lại còn một, hai thửa mỗi hộ, thật tài tình!

Nông thôn mới Hồng Minh hiện hữu trước mắt chúng tôi nhưng cảm nhận sâu lắng một điều là cảnh quan làng quê nơi đây vẫn được giữ gìn. Đường mới thênh thang đưa chân du khách đến với đình Cổ Trai. Sau hồ nước mênh mang, đình Cổ Trai trầm mặc soi bóng như một lời nhắc nhở cháu con hậu thế phải luôn nhớ về một thời vàng son của non sông gấm vóc. Ngọc phả còn ghi: "Một ngày, Lý Nam Đế và tả tướng quân hành quân đến Cổ Trai, trông thấy địa thế tốt, dân chúng no đủ, phong tục tốt đẹp liền thiết lập biệt đồn...". Đầu năm 542, cuộc khởi nghĩa của Lý Bí (một hào trưởng địa phương, văn võ song toàn) đã nổ ra chống lại ách đô hộ của nhà Lương. Lý Bí, nhân lòng oán hận của dân dâng trào đã liên kết với hào kiệt các châu thuộc miền đất Giao Châu (nước Việt Nam xưa) dấy binh chống nhà Lương. Theo sử cũ, "Thủ lĩnh Chu Diên (vùng Đan Hoài, nay thuộc ngoại thành Hà Nội) là Triệu Túc và con là Triệu Quang Phục phục tài đức Lý Bí đã đem quân theo trước tiên. Phạm Tu cũng là một tướng tài của Lý Bí từ buổi đầu khởi nghĩa. Cuộc khởi nghĩa thành công rất nhanh. Phải đối đầu với cuộc khởi nghĩa có sự liên kết giữa các địa phương, Tiêu Tư (thứ sử Giao Châu) khiếp hãi không dám chống cự, chạy trốn về Việt Châu (bắc Hợp Phố) và Quảng Châu. Cuộc khởi nghĩa từ tháng 1 năm 542, trong không quá ba tháng nghĩa quân đã chiếm được châu thành Long Biên (Bắc Ninh). Sau những giờ phút kinh hoàng buổi đầu, chính quyền nhà Lương lập tức có phản ứng đối phó. Tháng 4 năm 542, vua Lương sai thứ sử Việt Châu là Trần Hầu, thứ sử La Châu là Nịnh Cư, thứ sử An Châu là Lý Trí, thứ sử Ái Châu là Nguyễn Hán, từ hai phía bắc - nam Giao Châu cùng tiến đánh nghĩa quân Lý Bí. Nhưng cuộc phản kích này của nhà Lương đã hoàn toàn thất bại. Từ đồng bằng (Bắc Bộ Việt Nam ngày nay), Lý Bí đã kiểm soát tới vùng Đức Châu (Hà Tĩnh) ở phía nam và vùng bán đảo Hợp Phố (Quảng Châu) ở phía bắc. Thất bại nặng nề, vua Lương lại sai thứ sử Cao Châu là Tôn Quýnh, thứ sử Tân Châu là Lư Tử Hùng điều khiển binh mã đi đánh Lý Bí vào mùa đông năm ấy. Chủ động đánh giặc, nghĩa quân Lý Bí tổ chức một trận lớn ngay trên miền cực bắc Giao Châu. Trăm trận, trăm thắng. Đến năm 544, nhằm tháng Giêng, Lý Bí tự xưng là Nam Việt Đế (Lý Nam Đế), lên ngôi và đặt niên hiệu là Thiên Đức, lập trăm quan, lấy tên nước là Vạn Xuân, thể hiện mong muốn xã tắc lưu truyền đến muôn đời. Theo sử cũ ghi: Lý Bí sinh ngày 12 tháng 9 năm Quý Mùi (17/10/503). Năm 5 tuổi thì cha mất, 7 tuổi thì mẹ qua đời. Ông đến ở với chú ruột. Tương truyền, có một vị Pháp tổ thiền sư lỡ độ đường, trông thấy Lý Bí đang chơi đùa cùng lũ trẻ, vẻ mặt khôi ngô tuấn tú, người này liền xin Lý Bí đem về chùa nuôi dạy. Sau hơn 10 năm rèn sách chuyên cần, lại được vị thiền sư chỉ bảo nên Lý Bí trở thành người học rộng, hiểu sâu, ít người sánh kịp. Nhờ có tài văn võ kiêm toàn, Lý Bí được tôn lên làm thủ lĩnh địa phương. Cũng theo sử cũ, Lý Bí đã từng ra làm quan cho nhà Lương nhưng do bất bình với các quan lại đô hộ tàn ác nên ông bỏ quan, về quê, chiêu binh mãi mã chống lại chính quyền đô hộ. Tù trưởng ở Chu Diên (Hải Dương ngày nay) là Triệu Túc cùng con là Triệu Quang Phục, hết sức phục tài đức của Lý Bí nên đã đem quân nhập với đạo quân của ông. Năm 541, thứ sử Giao Châu Tiêu Tư vô cùng tàn bạo nên bị người dân oán giận. Cùng thời điểm ấy, biên ải có giặc Lâm Ấp quấy phá. Nhân dân Giao Châu lâm vào tình thế rất khổ cực. Lý Bí làm quan cho chính quyền đô hộ nhưng bất bình nên bỏ về quê (Thái Bình nay) chiêu mộ nghĩa quân. Tinh Thiều, một người giỏi văn chương, từng đến kinh đô nhà Lương xin được chọn làm quan nhưng nhà Lương chỉ bổ cho chức "Quảng Dương môn lang" nên bỏ về Giao Châu theo Lý Bí. Sử cũ cho rằng, lúc bấy giờ ông làm chức giám quân ở châu Cửu Đức (huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh ngày nay), liên kết với hào kiệt mấy châu đứng lên chống lại nhà Lương đều "nhất hô, bá ứng". Quân của Lý Bí đánh cho Tiêu Tư thua chạy về Quảng Châu và chiếm lấy Long Biên. Tháng 12 năm 542, vua Lương sai Tôn Quýnh, Lư Tử Hùng sang trả thù. Thứ sử Quảng Châu không đồng ý nhưng Tiêu Tư vẫn thúc giục tràn sang. Lư Tử Hùng đi đến Hợp Phố, quân lính mười phần chết đến quá nửa thành đám tàn quân, tan rã dần. Đến năm 543, tháng 4, vua Lâm Ấp xâm chiếm quận Nhật Nam, Lý Bí sai Phạm Tu đánh tan giặc ở Cửu Đức.

Theo các sử gia thì việc Lý Bí đặt tên nước là Vạn Xuân, tự xưng là Nam Việt Đế, định niên hiệu, lập một triều đình riêng ngang hàng với nước lớn phương Bắc là sự khẳng định chủ quyền, độc lập dân tộc và sự bền vững muôn đời của đất trời phương Nam. Tưởng nhớ Lý Nam Đế, người anh hùng dân tộc, nhân dân nhiều nơi lập đền thờ ông theo nghi lễ thờ vua. Làng Cổ Trai vẫn còn đền, miếu thờ ông và tả tướng quân Triệu Quang Phục. Cách ngôi đền thờ Lý Bí khoảng 200 mét là khu miếu cổ, cạnh đó là đền Quốc Mẫu, tương truyền nơi đây thờ phu nhân tướng quân Triệu Túc... Người dân Cổ Trai cũng dựng đền, đình thờ Lý Bí, coi ông là Thành hoàng làng. Đình, đền Cổ Trai đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia.

Chộn rộn bước chân lữ khách, ngắm nhìn đường đi, cảnh vật đổi thay, quê hương Hồng Minh đang từng ngày "thay da, đổi thịt". Xưa đấy, nay đây! Một diện mạo nông thôn mới với canh nông tân tiến đạt giá trị 150 triệu đồng/ha cây ăn quả và cây dược liệu, xã chỉ đạo tập trung gieo cấy lúa hiệu quả, năng suất cao. Bâng khuâng tự hỏi: Ta đến nơi nào...

Quang Viện