Ðông Trà là vùng đất bãi bồi ven biển, hạ lưu của sông Trà Lý hay nói một cách khác là con sông Trà Lý chảy từ thượng nguồn mang nặng phù sa đổ ra biển, ở nơi giao hòa giữa sông và biển nó bỗng hóa thân thành vùng đất bãi để rồi những con người “ăn sóng, nói gió” nơi đây bỏ ra hàng nghìn ngày công, đào đắp hàng nghìn khối đất, đá làm nên con đê ngăn sóng dữ. Các bậc cao niên ở Ðông Trà còn nhắc mãi chuyện con đê lúc ban đầu mới được đắp nhỏ như con trạch đất, mùa mưa bão sóng biển gầm gào trào lên đẩy nước biển mặn chát vào đồng ruộng trong đê. Người dân trong vùng về mùa mưa bão đêm nằm nghe tiếng tù và rúc, trống canh đê làng thúc lòng canh cánh âu lo vì vỡ đê. Các bậc cao niên chỉ cho chúng tôi thấy một hố nước xoáy sâu do đê vỡ những năm 80 của thế kỷ trước, ngay sát chân đê, bây giờ chỉ còn là cái ao không lớn lắm nhưng dấu tích còn lại của những trận bão xô vỡ đê thì vẫn mãi còn đó như lời nhắc nhở người dân về sau luôn nhớ về quá khứ đầy gian khó của mảnh đất này, nhớ những con sóng dữ tàn phá vùng quê nghèo khó thuở nào.

Anh Tùng, cán bộ văn phòng UBND xã Ðông Trà dẫn tôi đi thăm vùng đất bãi bồi xưa kia nay đã thành làng mạc trù phú của xã Ðông Hải. Lúc tách 450ha đất của xã Ðông Trà để thành lập HTXNN Ðông Hải, anh mới mười tám, đôi mươi, chuẩn bị gia nhập quân đội, nay đã trạc ngoại ngũ tuần. Anh Tùng kể: Thời điểm năm 1982, xã Ðông Trà còn nghèo khó lắm, khi tách đất đai hình thành HTXNN Ðông Hải, huyện đầu tư cho Ðông Hải mỗi héc-ta cói 23.000 đồng, tiền lúc bấy giờ trị giá lắm. Ðể phục vụ thu hoạch và chẻ cói, huyện đầu tư xây dựng cho HTX một trạm điện với 800m đường dây, 10ha sân phơi cói, 44 cống tưới, tiêu nước và một trạm bơm điện tiêu úng 7.500m³. HTXNN Ðông Hải lúc ấy chỉ vẻn vẹn có 370 hộ dân với 1.000 nhân khẩu từ nhiều xã trong huyện đến khai hoang, lập làng nhưng chủ yếu vẫn là người Ðông Trà tách hộ ra xây dựng. Mặc dù mới được chia tách và thành lập nhưng năm 1982 HTX đã sản xuất được 183 tấn lương thực, 62 tấn cói chẻ, san phá làm thủy lợi được 80.000m³ đất, đào 44 con mương với chiều dài 7.000m, cải tạo được 90ha đất trồng cói và đưa vào trồng mới 60ha cói. Chuyện vừng đất gió không chỉ còn trong ký ức mỗi người dân Ðông Trà với những cơn gió rít gào cùng mưa bão, nước mặn ngập ngang người, nó đã trở thành bản thiên anh hùng ca bất tử của người dân Ðông Trà là bởi từ cuối thế kỷ XVIII, theo sự chỉ huy của Doanh điền sứ Nguyễn Công Trứ, những người tiên phong mở đất từ Thanh Hóa, Nghệ An ra, Phú Thọ, Sơn Tây xuống, Nam Ðịnh, Ninh Bình, Hà Nam sang… đã đồng cam cộng khổ, quai đê lấn biển, thau chua rửa mặn, bồi thổ lên làng quê. Khi tách hộ, tách đất xây dựng HTXNN Ðông Hải, người dân Ðông Trà đã nhìn thấy tương lai của vừng đất gió ấy và sự thật Ðông Trà đã trở thành quê cũ còn Ðông Hải là làng mới. Quê cũ Ðông Trà thời điểm năm 1982 mặc dù gặp nhiều khó khăn, diện tích đất bị chia tách nhưng vẫn đóng góp cho nhà nước 1.386 tấn thóc, vượt kế hoạch được giao. Các bậc cao niên ở Ðông Trà kể lại, năm 1980, xã bắt đầu chiến dịch quai đê lấn biển. Năm 1983, hai xóm Thư Như và Nguyên Long được cấp trên chỉ đạo tách ra thành lập HTXNN Ðông Hải. Trước những khó khăn nhãn tiền, nhiều người lo sợ phải ra ngoài đê lập làng mới. Ðồng bãi mênh mông, cói mọc ngút mắt. Nước triều lên xuống thất thường, khi lên thì ngập lút đầu người, khi xuống thì kiệt trơ trọi cát, người dân Ðông Trà có câu: “Triều lên cường, xuống đọt”. Mùa mưa bão, gió thét gào, sóng lừng cao ngất trùm qua nóc nhà. Bao hiểm nguy rình rập. Nước sinh hoạt chủ yếu là giếng đào ngấm mặn, nhiều hộ dân tiên phong xây dựng làng mới nản chí, muốn quay về làng cũ.

Hơn ba mươi năm sau, năm 2016, Ðông Trà trong khí thế phấn khởi vừa hoàn thành mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội 5 năm (2010 - 2015) vừa dốc sức xây dựng nông thôn mới, tạo nên bước đột phá về kinh tế. 6 tháng đầu năm 2016, giá trị thu nhập từ chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp và thủy sản chiếm tỷ trọng 24,19%; tiểu thủ công nghiệp, xây dựng chiếm 20,65%; thương mại, dịch vụ, vận tải chiếm 12,9%; các nguồn thu khác chiếm 42,2%. Nhớ một thuở khó nhọc dựng làng mới để sau đó từ một chấm nhỏ trên bản đồ làng biển toàn quốc, xã Ðông Hải được hình thành.

Quang Viện