Chồng mất từ khi mẹ mới 33 tuổi, để lại cho mẹ một trách nhiệm khá nặng nề: phụng dưỡng mẹ chồng, mẹ đẻ và nuôi 7 con trong hoàn cảnh đói nghèo, giặc giã. Khi người con trai út ra đời, mẹ bị điếc cả hai tai do lao động quá sức. Mặc dù vậy, mẹ đã làm tròn bổn phận dâu thảo, con hiền khi hai người mẹ lần lượt quy tiên và lo cho đàn con từng tháng từng ngày. Mẹ từng đi phu, gánh cơm đưa cho phu đắp đê dưới mũi súng của giặc, mẹ từng gánh củi đi bộ 20 cây số  về thị xã bán, rồi chặt cây đài bi về phơi bán cho hiệu thuốc bắc. Mẹ đã từng đi bán hàng tấm cách nhà hơn 10 cây số; đi lúc hàng xóm đang ngủ, về nhà khi 7 đứa con đã đi ngủ trên manh chiếu, cái nong; bát cháo các con phần đã nguội lạnh. Vật lộn với cuộc sống đã vậy nhưng đâu được yên thân, những kẻ có chức tước trong làng còn giở trò sàm sỡ, gây phiền hà cho mẹ, nhưng mẹ vẫn đinh ninh câu ca:

Thấy sóng cả chẳng ngã tay chèo
Sóng thì mặc sóng, giữ neo cho bền
Mẹ đã vượt lên tất cả để nuôi dạy 7 đứa con khôn lớn.

Năm 1947, mẹ gửi người con lớn Hà Văn Đãng vào Trường Quân chính khi anh tròn 17 tuổi. Anh đã tham gia chiến dịch Điện Biên Phủ, bị thương và hy sinh tháng 4 năm 1954. Nỗi đau chưa nguôi, mẹ lại tiễn người con trai thứ hai – anh Hà Mạnh Hoạch nhập ngũ. Đến năm 1958, anh Hoạch xuất ngũ trở về và xây dựng gia đình.

Đất nước tạm chia hai miền, miền Bắc ra sức hàn gắn vết thương chiến tranh, xây dựng kinh tế, cả nước mong chờ ngày thống nhất non sông như Hiệp định Giơ-ne-vơ đã ký kết. Nhưng rồi đế quốc Mỹ đưa quân vào miền Nam xâm lược nước ta, miền Bắc lại gồng mình chi viện cho quân và dân miền Nam. Anh Hà Mạnh Hoạch tái ngũ cùng hai em Hà Mạnh Tảo và Hà Mạnh Hộ lên đường vào Nam chiến đấu. Tiễn các con đi, mẹ phấp phỏng chờ đợi ngày chiến thắng đón các con thân yêu trở về. Song, cả 3 anh đã vĩnh viễn nằm lại chiến trường; mẹ đã bao lần ngất xỉu trong vòng tay của bà con thân thích. Năm 1995, mẹ được phong tặng danh hiệu Bà mẹ Việt Nam Anh hùng.

Giữa tháng 7 năm 1987, có 2 sỹ quan thuộc Bộ Tư lệnh Quân khu Ba về thăm, tặng quà mẹ nhân kỷ niệm 40 năm ngày Thương binh liệt sĩ... Ngoài đường sữa, bánh kẹo, một chiếc áo len màu đỏ còn có một chiếc chậu thau bằng đồng có đường kính 40cm, trong lòng chậu có khắc dòng chữ: “Tư lệnh Quân khu Ba tặng”. Trao chiếc chậu tặng mẹ, đồng chí đại diện Quân khu giới thiệu với mẹ:
- Thưa mẹ, chiếc chậu này được làm bằng những vỏ đạn pháo 37 li mà đồng đội của 4 con trai mẹ đã bắn hạ máy bay Mỹ.

Mẹ đã trân trọng chiếc chậu như một báu vật, hàng ngày mẹ rửa mặt bằng chiếc chậu đó rồi lại cất cẩn thận, mẹ dặn con gái út rằng: “Phải giữ chiếc chậu này, đừng để trẻ quên đi kỷ vật này”. Năm 1998, mẹ đã qua đời, thọ 86 tuổi để lại niềm tiếc thương của con cháu. Ngoài những tấm huân chương cao quý do Nhà nước tặng, còn có một số kỷ vật quý, trong đó có kỷ vật của Tư lệnh Quân khu Ba tặng mẹ...

Nguyễn Chiêm

(Thăng Long, Đông Hưng)