Lịch sử đã khẳng định: Hai Bà Trưng cùng với các nữ tướng (đứng đầu là Đông Nhung Đại tướng quân Vũ Thị Thục) là hình ảnh tiêu biểu, làm rạng rỡ nòi giống Tiên Rồng. Sử cũ ghi, thời Đông Hán, tại quận Giao Chỉ, Phượng Lâu thuộc châu Bạch Hạc có nàng Thục Nương (Vũ Thị Thục) không chỉ đẹp người, đẹp nết, văn võ song toàn mà còn giàu lòng nhân ái, yêu nước thương dân. Năm 18 tuổi, Thục Nương đính hôn với Phạm Danh Hương - quận trưởng Nam Chân. Đôi trai tài, gái sắc đang chờ ngày hôn lễ thì Thái Thú Tô Định hám sắc, bạo tàn, ép Thục Nương làm vợ. Bị từ chối, hắn giết cha và chồng chưa cưới của nàng rồi cho quân lùng bắt Thục Nương. Không để rơi vào tay Tô Định, Thục Nương một mình giao chiến với kẻ thù, phá vòng vây, vượt sông về vùng Đa Cương, nương thân nơi cửa Phật. Tại vùng đất thiêng Đa Cương, bà đã chiêu tập binh mã, dựng cờ mang 4 chữ vàng “Bát Nạn tướng quân”, lập đàn tế trời đất, dấy binh chống quân xâm lược.

Rước kiệu tại lễ hội Tiên La.

Thục Nương đã cho xây dựng cứ địa ở quanh vùng Tiên La, xây dựng kho lương, cho dân phát lau, đốt cỏ làm ruộng. Bà còn tự mình cày cấy một cánh đồng lấy gạo thờ cúng tổ tiên, nơi đây người dân quen gọi là đồng Mế. Năm 39 sau công nguyên, Hai Bà Trưng dựng cờ khởi nghĩa, kêu gọi các hào kiệt cả nước về tụ nghĩa, Bát Nạn tướng quân cùng quân sĩ vùng Đa Cương đầu quân để hợp sức chống quân Đông Hán. Mùa xuân năm 40 thế kỷ thứ nhất, cuộc khởi nghĩa của Hai Bà Trưng toàn thắng. Sau khi lên ngôi, Trưng Vương ban phong Bát Nạn tướng quân là “Thục Trinh công chúa, Đông Nhung Đại tướng quân” đứng đầu các tướng. Năm 42 sau công nguyên, vua Đông Hán sai Mã Viện đem quân sang tái chiếm nước ta. Đông Nhung Đại tướng quân Vũ Thị Thục thống lĩnh quân tiên phong cùng Hai Bà Trưng quyết liệt đánh trả quân Đông Hán. Thế giặc bấy giờ rất mạnh, Hai Bà Trưng rút quân về Hát Môn, Phú Thọ. Trong trận quyết chiến, Hai Bà Trưng đã anh dũng hy sinh vào ngày 6 tháng 2 năm Quý Mão (năm 43 sau công nguyên). Đông Nhung Đại tướng quân Vũ Thị Thục cùng quân sĩ lui về vùng Đa Cương tiếp tục kháng chiến chống giặc ngoại xâm. Nhằm tiêu diệt nghĩa quân của Đông Nhung Đại tướng quân, quân Đông Hán đã tập trung toàn bộ lực lượng bao vây ép nghĩa quân. Sau 39 ngày đêm giao chiến ác liệt, quân lương cạn kiệt, Bát Nạn tướng quân cùng quân sĩ đã anh dũng hy sinh tại gò Kim Quy vào ngày 17 tháng 3 năm Quý Mão (năm 43 sau công nguyên). Cảm kích, biết ơn trước công đức và chí khí oai hùng của nữ tướng, nhân dân quanh vùng đã lập đền thờ bà. Hàng năm, cứ vào dịp tháng 3 âm lịch lại tổ chức lễ hội để nhớ ngày bà mất.

Hoạt động tế lễ tại đền Tiên La. Ảnh: Minh Đức

Đền Tiên La thờ Đông Nhung Đại tướng quân được xây dựng từ thời Lê, đến thời Nguyễn được xây dựng lại bằng đá trên một gò đất rộng gần 4.000m2. Trong đền còn lưu giữ được nhiều đồ tế khí có giá trị lịch sử và thẩm mỹ cao như đôi chóe chất liệu gốm thời Lê, các thần tích và sắc phong thần thời Lê đến thời Nguyễn. Đền thờ Thánh mẫu Đông Nhung Đại tướng quân Vũ Thị Thục tọa lạc ở bên bờ sông Tiên Hưng với kiến trúc uy nghi, trở thành một trong những điểm du lịch văn hóa tâm linh của huyện Hưng Hà thu hút du khách khắp mọi miền. Ngày 15/4/2016, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã đưa lễ hội Tiên La vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể của quốc gia. Đây là điểm nhấn quan trọng và là nguồn cổ vũ lớn lao để Đảng bộ và nhân dân huyện Hưng Hà tiếp tục nỗ lực phấn đấu, giữ gìn và phát triển giá trị của quần thể khu di tích thờ Đông Nhung Đại tướng quân cho muôn đời sau. Ông Nguyễn Ngọc Lập, huyện Đông Hưng chia sẻ: Hàng năm tôi đều đến với lễ hội Tiên La. Lễ hội là hoạt động thể hiện sâu sắc ý nghĩa thành kính, sự tri ân công đức của các bậc tiền nhân, góp phần tô thắm truyền thống văn hóa cao đẹp của dân tộc. Đồng thời nâng cao ý thức, trách nhiệm trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa quê hương của đông đảo các tầng lớp nhân dân và du khách.

Theo phong tục cổ truyền, hàng năm vào ngày mùng 10 tháng 3 âm lịch là ngày khai mạc lễ hội đền Tiên La. Đây là dịp để các tầng lớp nhân dân địa phương cũng như đồng bào, du khách thập phương về thắp nén tâm nhang, tỏ lòng tri ân nữ anh hùng dân tộc. Lễ hội cũng góp phần giáo dục thế hệ trẻ niềm tự hào về truyền thống đấu tranh anh dũng, bất khuất, kiên cường chống giặc ngoại xâm của cha ông, đồng thời khơi dậy tinh thần tự hào dân tộc và lòng yêu nước của các tầng lớp nhân dân. Tại lễ hội, nhiều lễ thức cùng những trò chơi dân gian đã được phục dựng như múa rối nước, thi giã bánh giầy, thi pháo đất, thi vật… Trong lễ hội còn bảo tồn hai loại hình nghệ thuật đặc sắc là hát ca trù và hát văn thu hút đông đảo nhân dân, du khách đến tham dự.

Ông Đặng Vũ Trần Nhã, thủ nhang đền Tiên La (Hưng Hà) Đến với lễ hội Tiên La, du khách thập phương sẽ được thưởng thức, tham gia nhiều hoạt động văn hóa đặc sắc. Lễ hội cũng là dịp để các tầng lớp nhân dân về thắp hương tưởng nhớ người nữ anh hùng dân tộc, đồng thời, thông qua đó giáo dục thế hệ trẻ niềm tự hào về truyền thống dân tộc, lòng yêu nước, sự bất khuất, kiên cường trong xây dựng và bảo vệ đất nước. Để lễ hội đáp ứng được nhu cầu của du khách, nhà đền đã chủ động chuẩn bị các điều kiện để lễ hội được diễn ra tốt đẹp như tổ chức họp Ban Quản lý đền để triển khai các hoạt động trước, trong và sau lễ hội. Tiến hành tổng vệ sinh môi trường. Chuẩn bị chu đáo nơi ăn chốn ở cho khách thập phương về lễ hội. Chúng tôi cũng bảo đảm các hoạt động phần lễ diễn ra trang trọng, phần hội với nhiều hội thi độc đáo, sôi nổi, thu hút đông đảo du khách tham gia. Trung tá Nguyễn Hải Triều, Trưởng Công an huyện Hưng Hà Để lễ hội Tiên La năm 2019 diễn ra an toàn, tốt đẹp, Công an huyện đã chủ động xây dựng, triển khai kế hoạch, tích cực phối hợp với công an hai xã Đoan Hùng và Tân Tiến đẩy mạnh công tác tuyên truyền đến các tầng lớp nhân dân địa phương và du khách. Bên cạnh đó, tổ chức thành lập các chốt kiểm soát giao thông. Tổ chức tuần tra lưu động trên các tuyến đường xung quanh khu vực lễ hội. Chủ động nắm tình hình, tăng cường kiểm tra, phát hiện những trường hợp lợi dụng lễ hội để tuyên truyền các hoạt động mê tín dị đoan, vi phạm pháp luật, góp phần bảo đảm an ninh trật tự, an toàn giao thông trong suốt thời gian tổ chức lễ hội. Ông Nguyễn Xuân Trường, Long Biên (Hà Nội) Lễ hội Tiên La không chỉ sôi nổi bởi các hoạt động đặc sắc mà còn thu hút du khách bởi vẻ đẹp của không gian, kiến trúc đền. Tôi đến đây thấy đền ngày càng được xây dựng rất đẹp, khang trang và linh thiêng. Công tác tiếp đón cũng như việc bảo đảm an ninh trật tự được thực hiện tốt, không có tình trạng du khách chen lấn, xô đẩy khi vào đền. Các nghi thức, hoạt động văn hóa như chọi gà, đấu vật, múa rồng, biểu diễn chèo được tổ chức quy mô, hấp dẫn du khách. Công tác vệ sinh môi trường, an ninh trật tự được bảo đảm nên chúng tôi rất yên tâm, phấn khởi khi về với lễ hội để tưởng nhớ người nữ anh hùng của dân tộc Việt Nam. Tôi cũng mong lễ hội sẽ mãi giữ được nét đẹp văn hóa truyền thống, để góp phần giáo dục con cháu đời đời nhớ về nguồn cội.

Mai Thư