Các mục tiêu mà Không quân Mỹ đánh phá là các căn cứ hải quân của ta dọc ven biển từ cảng Gianh (Quảng Bình), Cửa Hội - kho dầu ở Vinh (Nghệ An), Lạch Trường (Thanh Hóa) đến Hòn Gai - Bãi Cháy (Quảng Ninh). Ý định của Mỹ nhằm tiêu hao lượng tàu chiến, quân cảng, kho tàng của Hải quân nhân dân Việt Nam, chuẩn bị bước phiêu lưu quân sự mới đánh phá ồ ạt quy mô lớn bằng không quân và hải quân đối với miền Bắc.

Trước khi diễn ra trận đánh, lực lượng phòng không ba thứ quân miền Bắc mới tổ chức quy mô cấp trung đoàn, tiểu đoàn bảo vệ các trận địa, chưa tổ chức lực lượng cơ động. Trên từng khu vực, ta tổ chức lực lượng hỗn hợp thuộc các Quân chủng Phòng không-Không quân (PK-KQ), Hải quân; lực lượng phòng không các sư đoàn bộ binh và phòng không nhân dân, phối hợp tác chiến bảo vệ các mục tiêu ở từng địa bàn.

Về phòng không, ta có Trung đoàn 280 bảo vệ thành phố Vinh (Nghệ An), Tiểu đoàn 217 bảo vệ khu công nghiệp Hòn Gai-Cẩm Phả, các tiểu đội súng máy phòng không bảo vệ trạm ra-đa, căn cứ, kho tàng, sẵn sàng phối hợp với lực lượng phòng không của Quân chủng Hải quân, dân quân, tự vệ chiến đấu. Các lực lượng phòng không thường bố trí trên những khu vực rộng lớn, phân tán, tuy gặp khó khăn nhất định trong việc chỉ huy hiệp đồng tác chiến, nhưng bộ đội ta có tinh thần đoàn kết và quyết tâm chiến đấu cao. Trước âm mưu, thủ đoạn hoạt động phá hoại ngày càng trắng trợn của địch, lực lượng phòng không ba thứ quân trên miền Bắc thường xuyên cảnh giác cao, tích cực huấn luyện, chuẩn bị thế trận, sẵn sàng phối hợp chiến đấu theo phương án bảo vệ các mục tiêu trọng yếu. 
 

Ngay từ sáng ngày 5-8-1964, mạng ra-đa cảnh giới của ta phát hiện từng tốp máy bay địch hoạt động trinh sát trên các hướng, kịp thời báo cáo Bộ Quốc phòng và Bộ Tổng tham mưu chỉ đạo lực lượng phòng không ba thứ quân chuẩn bị mọi mặt, sẵn sàng đánh địch. Tiếp đó, Bộ tư lệnh Quân chủng PK-KQ và Bộ tư lệnh Quân chủng Hải quân ra lệnh cho toàn Quân chủng gấp rút chuyển sang trạng thái sẵn sàng chiến đấu cao nhất. Trận đầu đánh trả cuộc tập kích bất ngờ của không quân Mỹ trên miền Bắc, ta giành thắng lợi là do không bị bất ngờ, đã chủ động về tổ chức lực lượng, phát huy cao độ thế trận phòng không ba thứ quân.

Trận đánh bắt đầu diễn ra ở Cửa Hội - Vinh lúc 12 giờ 30 phút ngày 5-8-1964. Tại đây, các đại đội pháo phòng không Trung đoàn 280 phối hợp với lực lượng tàu của các Phân đội 5, 7 hải quân (Đoàn 135), bộ đội trên đảo Hòn Ngư và dân quân, tự vệ các địa phương, đơn vị khu vực xung quanh kiên quyết chiến đấu, bắn rơi 2 máy bay địch. Tại cảng Gianh, các tàu hải quân 173, 175, 177 (Phân đội 6); 181, 183 (Phân đội 7) phối hợp với các trận địa pháo cao xạ, súng máy trên hai bờ sông Gianh, trong đó có trung đội dân quân xã Cảnh Dương bắn chặn các đợt ném bom, bắn phá dữ dội của máy bay địch, bắn rơi 2 chiếc, bắn bị thương một chiếc.

Ở Lạch Trường, các tàu 130, 132, 146 hải quân phối hợp với lực lượng vũ trang địa phương kiên cường chiến đấu, bắn rơi 2 máy bay địch, bắn bị thương 2 chiếc. Trong khi đó ở Hòn Gai-Bãi Cháy, các Đại đội 141, 142, 143 (Tiểu đoàn Phòng không 217) phối hợp với pháo trên các tàu hải quân ở khu tuần phòng 1, công an nhân dân vũ trang và dân quân, tự vệ liên tục đánh trả máy bay địch, bắn rơi 2 chiếc, bắt sống phi công Mỹ. Cuộc chiến đấu của quân và dân ta kéo dài đến 17 giờ ngày 5-8-1964 thì kết thúc.

Trận đầu quân và dân ta đánh trả cuộc tập kích của không quân Mỹ đối với miền Bắc đã giành được thắng lợi có ý nghĩa quan trọng cả về chính trị và quân sự. Đây là trận mở đầu đánh thắng chiến tranh phá hoại bằng không quân và hải quân của đế quốc Mỹ trên miền Bắc. Ta đã bắn rơi 8 máy bay, bắn bị thương nhiều chiếc khác, đánh bại cuộc hành quân “Mũi tên xuyên”, làm cho Mỹ bất ngờ, choáng váng; góp phần củng cố niềm tin, tạo khí thế mới cho quân và dân cả nước quyết tâm đánh thắng giặc Mỹ xâm lược. Ngày 5-8-1964 đã đi vào lịch sử, trở thành ngày truyền thống đánh thắng trận đầu của Hải quân nhân dân Việt Namon>.

Trận đánh thể hiện rõ tinh thần cảnh giác cao, không bị bất ngờ trước cuộc tập kích đường không của Mỹ, chủ động tổ chức lực lượng, kịp thời hiệp đồng chiến đấu. Bộ đội Hải quân đã hiệp đồng, phối hợp chiến đấu chặt chẽ với bộ đội phòng không, công an nhân dân vũ trang, dân quân, tự vệ và bộ đội trên các đảo, nơi bị địch đánh phá, tạo nên mạng lưới hỏa lực phòng không bắn máy bay địch ở tầm thấp, tầm trung đan xen, dày đặc, hiệu quả. Bộ đội ta đã phát huy cao độ thế trận của lực lượng phòng không ba thứ quân rộng khắp, vững chắc.

Trên cơ sở thế trận được chuẩn bị, sau mỗi đợt chiến đấu, bộ đội ta vừa rút kinh nghiệm, vừa linh hoạt sáng tạo trong chiến đấu. Nhờ vậy, khi máy bay địch tập kích, bộ đội ta đã chủ động bắn đón, đánh chặn trên các hướng, hạn chế thiệt hại do các đợt đánh phá địch gây ra, bảo toàn lực lượng tàu hải quân, bảo vệ tốt các mục tiêu trọng yếu. Trận đánh còn khẳng định tài lãnh đạo, chỉ huy, bảo đảm yếu tố bí mật bất ngờ, nắm vững thời cơ, vận dụng cách đánh phù hợp, phát huy hiệu quả các loại vũ khí trang bị để đánh thắng địch.

Nguồn qdnd.vn