Trước tình thế khẩn cấp, Xứ ủy và Ủy ban hành chính Nam Bộ họp quyết định phát động nhân dân Nam Bộ kiên quyết chống Pháp, tổng đình công, không hợp tác với giặc Pháp, thực hiện đánh du kích, tiêu hao, tiêu diệt sinh lực, ngăn chặn và bao vây địch trong nội thành Sài Gòn; đồng thời điện gấp ra Hà Nội báo cáo Trung ương Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh xin chỉ thị.

Nhận được Chỉ thị của Trung ương Đảng, Chính phủ và Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định quyết tâm kháng chiến, Xứ ủy và Ủy ban hành chính Nam Bộ đã chỉ đạo di chuyển các cơ quan và cơ sở kháng chiến ra khỏi thành phố Sài Gòn, chia nội thành ra 16 khu vực tác chiến để đảm bảo chỉ huy và phục vụ chiến đấu. Với tầm nhìn chiến lược, ngay sau khi giành được độc lập, Đảng trực tiếp nắm các đội vũ trang của công nhân, lực lượng của Tổng công đoàn Nam Bộ. Để chủ động ứng phó với mọi tình huống khi thực dân Pháp xúc tiến âm mưu quay trở lại đánh chiếm Nam Bộ và xâm lược nước ta, Ủy ban hành chính Nam Bộ ra lệnh rút các đơn vị vũ trang tập trung và chuyển những người già, trẻ em từ nội thành ra vùng ven Sài Gòn. Ở nội thành, ta tổ chức 320 đội tự vệ chiến đấu, bố trí ở 16 khu vực tác chiến trong thành phố và một số tiểu đội vũ trang tập trung tuần tra canh gác các công sở. Tại các tỉnh Nam Bộ, Ủy ban hành chính và các cấp ủy Đảng tổ chức những đội tự vệ chiến đấu và du kích làm nòng cốt giữ gìn trật tự, an ninh xã hội, bảo vệ chính quyền cách mạng trước khi thực dân Pháp gây hấn quân sự.

Trước đối tượng tác chiến mạnh hơn, ta tổ chức và sử dụng lực lượng phù hợp với biên chế, vũ khí trang bị và trình độ chiến đấu. Khi quân Pháp đánh chiếm một số vị trí ở Sài Gòn, các lực lượng tự vệ của công nhân, thanh niên tiền phong và cảnh sát xung phong đã chiến đấu anh dũng. Trong những ngày đầu kháng chiến, các lực lượng vũ trang trong nội thành chiến đấu quyết liệt ở dinh Đốc Lý, đường Véc-đoong, trụ sở Ủy ban hành chính Nam Bộ, cột cờ Thủ Đức; tiếp đó là ga xe lửa, cầu Ông Lãnh, chợ Bến Thành, Tân Định… gây cho quân Pháp một số thiệt hại, tạo thuận lợi cho các cơ quan và cơ sở kháng chiến di chuyển từ nội thành ra vùng ven thành phố, sau đó chuyển ra vùng căn cứ an toàn.

Từ cuối tháng 9, đầu tháng 10-1945, các lực lượng vũ trang Nam Bộ vây hãm vòng ngoài, kết hợp trong ngoài cùng đánh. Ở nội thành, được nhân dân chi viện và một đơn vị vũ trang ở các tỉnh Nam Bộ kịp thời vào phối hợp tác chiến, các đơn vị vũ trang ta chia thành nhiều tổ bí mật áp sát, hình thành thế bao vây, bất ngờ tiến công địch ở cầu chữ Y, chợ Bến Thành, cầu Thị Nghè, Khánh Hội, nhà đèn Chợ Quán, nhà máy rượu… Nhờ đó, ta đã ngăn cản, không cho địch mở rộng đánh chiếm thành phố.

Trong khi đó, ở vòng ngoài, ta tổ chức các khu vực Sài Gòn-Gia Định-Chợ Lớn thành 4 mặt trận (Đông, Bắc, Tây, Nam) và bố trí các đơn vị vũ trang tập trung và lực lượng tự vệ trấn giữ ở từng mặt trận, nhất là những nơi trọng yếu từ các khu vực Thị Nghè, Khánh Hội, cầu Bông, đến Rạch Cát, Phú Lâm, cầu Kiệu… tạo thành một hệ thống vành đai bao vây quân địch trong nội thành. Từ các chiến tuyến vành đai vòng ngoài, ta tổ chức lực lượng chiếm giữ các cầu và cửa ngõ ra vào Sài Gòn, thực hành các trận chiến đấu ngăn chặn không cho địch mở rộng chiếm đóng, đồng thời tổ chức các phân đội nhỏ bí mật luồn sâu vào thành phố, bất ngờ tập kích các vị trí đóng quân, kho tàng địch rồi nhanh chóng rút ra, khiến chúng luôn phải lo đối phó và chịu một số thiệt hại. 

Thực hiện lời kêu gọi của Trung ương Đảng, Chính phủ và Chủ tịch Hồ Chí Minh, một phong trào Nam tiến đã hình thành sôi nổi, mạnh mẽ rộng khắp các tỉnh Bắc Bộ, Trung Bộ và trong cả cộng đồng người Việt ở nước ngoài hướng về Sài Gòn và Nam Bộ kháng chiến. Với tổ chức biên chế, trang bị tương đối hoàn chỉnh, Chi đội 3 Giải phóng quân là đơn vị hành quân từ miền Bắc chi viện sớm nhất cho Nam Bộ, kịp thời vào đến cửa ngõ Sài Gòn, cùng lực lượng vũ trang và nhân dân địa phương chiến đấu, lập chiến công oanh liệt ở cầu Bình Lợi, Xuân Lộc. Một số phân đội Nam tiến cũng đã vào đến các tỉnh Nam Bộ, cùng với những đơn vị vũ trang Việt kiều từ Lào, Cam-pu-chia, Thái Lan mang tên Bộ đội Độc Lập 1, Bộ đội Cửu Long 2, Bộ đội Quang Trung, Chi đội Trần Phú… cũng lần lượt về đến các tỉnh Tây Ninh, Châu Đốc, Hà Tiên và các tỉnh Khu 9 sau này, góp phần tăng thêm sức mạnh cho quân và dân Nam Bộ kháng chiến.

Trước tình thế phải đối đầu với đội quân xâm lược nhà nghề, có ưu thế vũ khí trang bị và trình độ tác chiến hiện đại, ta khó có thể tập trung đánh tiêu diệt lớn quân địch, Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã có những quyết định sáng suốt, táo bạo về tổ chức và sử dụng lực lượng phù hợp. Đó là chủ động chuẩn bị lực lượng ở nội thành và vùng ngoại vi Sài Gòn trước ngày kháng chiến nên đã không bị bất ngờ. Khi địch mở cuộc tiến công Sài Gòn, ta lập tức tổ chức và kịp thời sử dụng lực lượng phù hợp, kết hợp trong đánh ngoài vây, trong ngoài cùng đánh; đồng thời nhanh chóng huy động các đơn vị vũ trang tập trung Nam tiến từ miền Bắc và một số đơn vị vũ trang Việt kiều từ nước ngoài chi viện kịp thời cho quân dân Sài Gòn và Nam Bộ kháng chiến, làm thất bại âm mưu đánh nhanh giải quyết nhanh của địch, tạo điều kiện thuận lợi cho quân và dân cả nước có thời gian chuẩn bị để kháng chiến khi chúng mở rộng chiến tranh xâm lược ra cả nước.

Nguồn qdnd.vn