Người cộng sản kiên trung 

Đồng chí Phạm Quang Lịch, bí danh Hào Lịch, sinh năm 1901, là con trai duy nhất trong một gia đình địa chủ giàu có tại làng Nam Huân Trung, xã Thống Nhất. Vốn giàu lòng nhân ái, sớm có tinh thần giác ngộ cách mạng, đồng chí đã từ bỏ cuộc sống giàu sang, xa người vợ trẻ để tham gia cách mạng từ năm 1927 khi mới 26 tuổi. 

Là người năng nổ, nhiệt tình, lại có trình độ, năng lực, đồng chí đã được kết nạp vào tổ chức Việt Nam Thanh niên cách mạng đồng chí hội tại Trường Minh Thành, thị xã Thái Bình và được cử vào Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Thái Bình. Thực hiện chủ trương của Tỉnh ủy Thái Bình, tháng 4/1930 đồng chí đã cùng Chi bộ Nam Thịnh lãnh đạo nông dân vùng Bắc phủ Kiến Xương tổ chức mít tinh ở miếu Nam, treo cờ búa liềm trước nhà thờ họ Phạm Phúc làng Nam Huân, cổ vũ tinh thần đấu tranh chống sưu cao, thuế nặng, chống áp bức, bóc lột, vận động thanh niên, trai tráng tham gia cách mạng. Trước toàn thể nhân dân dự cuộc mít tinh này, chính tay đồng chí Phạm Quang Lịch đã đốt bỏ hàng trăm văn tự, hàng trăm giấy vay nợ của nông dân vay nợ bố mẹ, gia đình đồng chí, xóa bỏ tất cả các món nợ cho nông dân, sau đó đồng chí dẫn hơn 700 nông dân vào nhà chú ruột và nhà bố mẹ mình thuyết phục các cụ cho nông dân vay 900 đồng tiền Đông Dương và 1.600 thùng thóc, tương đương 10 cây vàng và hơn 3 tấn thóc lúc bấy giờ. Ngày 12/4/1930, đồng chí Phạm Quang Lịch đã lãnh đạo 1.500 nông dân kéo vào các gia đình giàu có ở xã vay thóc cứu đói cho dân nghèo. Sau lần đấu tranh này, đồng chí bị đế quốc xử vắng mặt 8 tháng tù treo. Tháng 10/1930, kẻ địch vây bắt đồng chí và kết án 20 năm tù khổ sai tại nhà tù Hỏa Lò (Hà Nội). Trong tù, đồng chí vẫn tích cực hoạt động tuyên truyền cách mạng, củng cố ý chí, tinh thần, giữ vững khí tiết người chiến sĩ cộng sản, kiên quyết đấu tranh, không khai báo, không run sợ trước đòn roi tra tấn của kẻ địch, sau đó cùng các bạn tù tổ chức vượt ngục vào sáng ngày 25/12/1932. 

Sau khi vượt ngục, đồng chí trở về xây dựng, củng cố phong trào cách mạng ở Nam Định, Thái Bình. Năm 1933, trong cuộc họp Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh chuẩn bị cho Đại hội Đảng bộ tỉnh tháng 2/1934, đồng chí Phạm Quang Lịch đã được cử làm Bí thư Tỉnh ủy và trở thành Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của Đảng bộ tỉnh Thái Bình khi vừa tròn 32 tuổi. 

Với cương vị người đứng đầu tỉnh, đồng chí đã xông pha khắp các cơ sở cách mạng và tiếp tục bị địch vây bắt, xử thêm 20 năm tù khổ sai ở nhà tù Sơn La - chốn rừng thiêng nước độc. Sau 3 năm tù khổ sai, chế độ hà khắc của nhà tù thực dân Pháp đã khiến sức khỏe đồng chí ngày càng yếu dần và đồng chí đã trút hơi thở cuối cùng vào chiều ngày 30/3/1937 khi mới 36 tuổi. 

Địa chỉ đỏ 

Năm 1939, con trai và vợ đồng chí Phạm Quang Lịch lên Sơn La đưa hài cốt đồng chí về quê. Để giữ bí mật, hài cốt của đồng chí được đựng vào các tay nải vải nâu đeo vào bên người của con trai và vợ giống như người đi đường bình thường để không bị phát hiện. Ban đầu hài cốt đồng chí được giấu sau nhà thờ họ Phạm Phúc rồi sau đó mới đưa về nơi an táng tại ruộng tư điền của gia đình đồng chí trước đây. Năm 1993, Bộ Văn hóa Thông tin đã công nhận cơ sở Xứ ủy Bắc Kỳ - nhà đồng chí Phạm Quang Lịch là di tích lịch sử quốc gia. 

Di tích lịch sử quốc gia cơ sở Xứ ủy Bắc Kỳ - nhà đồng chí Phạm Quang Lịch đang được tu bổ, tôn tạo.

Ông Phạm Duy Tinh, một người cao tuổi ở thôn Nam Huân Trung chia sẻ: Trước đây, toàn bộ khuôn viên di tích được bao quanh bởi dãy tường xây cao, có cổng ra vào kiểu cổ, trong đó có một ngôi nhà chính 5 gian, 2 nhà ngang mỗi nhà 5 gian, ngôi nhà thờ gia tiên 3 gian. Trong thời gian đồng chí hoạt động cách mạng, để có cơ sở hội họp bảo đảm bí mật, đồng chí đã vận động gia đình dành nhà ở, cung cấp gạo, tiền nuôi cán bộ. Đặc biệt, nơi đây còn là cơ sở in tài liệu quan trọng cho tổ chức đảng và phong trào cách mạng địa phương, tài liệu của Trung ương, của Xứ ủy Bắc Kỳ. Chính vì thế mới có tên di tích lịch sử cơ sở Xứ ủy Bắc Kỳ - nhà đồng chí Phạm Quang Lịch. Tới năm 1950, sau khi giặc càn phá, toàn bộ khuôn viên nhà ở bị đốt phá hết, phần thì bị hư hại do máy bay ném bom; sau kháng chiến, một phần đất của gia đình đồng chí được nhượng lại cho một số gia đình xung quanh. Tới năm 1978, tỉnh cho tu sửa nhà thờ, làm mới nhà khách, sửa sang lại khuôn viên nhà đồng chí. Đến nay, di tích tiếp tục được tu bổ, tôn tạo cho tương xứng với ý nghĩa lịch sử, tầm vóc, sự nghiệp của một con người - một chiến sĩ cách mạng kiên trung. 

Ông Phạm Duy Tinh chia sẻ thêm: Noi gương đồng chí Phạm Quang Lịch, những người thân trong gia đình, dòng họ tiếp tục đi theo con đường cách mạng, có những đóng góp quan trọng cho phong trào cách mạng của địa phương. Cụ thể như đồng chí Phạm Bái - con trai đồng chí Phạm Quang Lịch cũng sớm lựa chọn con đường cách mạng. Trong quá trình công tác, đồng chí Phạm Bái từng giữ chức vụ Bí thư Tỉnh ủy Thái Bình giai đoạn 1977 - 1984, Phó Trưởng đoàn chuyên gia Trung ương tại Campuchia, Chủ tịch Hội Nông dân Việt Nam và là đại biểu Quốc hội khóa VIII. Hay như Trung tướng Phạm Phú Thái gọi cụ Hào Lịch là bác đã tham gia quân đội, lái chiếc máy bay MiG-21 bắn rơi nhiều máy bay địch trong chiến dịch Điện Biên Phủ trên không, đã được Bộ Quốc phòng tặng chiếc máy bay đó về làm kỷ niệm tại quê nhà.

Thu Thuỷ