Công trình có quy mô trên diện rộng, lực lượng mỏng, phương tiện cơ giới còn hạn chế, điều kiện sinh hoạt vật chất và phương tiện thi công quá thiếu thốn. Khu vực xây dựng Nghĩa trang lại chính là nơi từng diễn ra nhiều trận đánh ác liệt, bom mìn còn nằm lại trong lòng đất không lường hết được; hơn nữa, cả vùng đất để thi công bị rải nhiều chất độc hóa học, cây cối chưa mọc lên được; bản vẽ ban đầu chưa hoàn thiện, số lượng hài cốt liệt sĩ sẽ quy tập về cũng chưa dự báo được cụ thể.

Để chuẩn bị cho việc khởi công, Đoàn đã chủ động triển khai các phương án sản xuất gạch xi li cát, gạch đất nung, xây lò nung vôi… Cho dù khó khăn chồng chất khó khăn nhưng với sứ mệnh thiêng liêng được giao phó, với ý chí sắt đá của những người lính đã trải qua bom đạn, sau khi Đại tá Lê Xy thay mặt Bộ Tư lệnh 559 phát lệnh khởi công, toàn thể cán bộ, chiến sĩ đã đồng thanh những tiếng hô: “Quyết tâm! Quyết tâm! Quyết tâm!” vang vọng một vùng đồi trọc Gio Linh, Quảng Trị.

Theo quy hoạch đã được phê duyệt, để tạo được mặt bằng xây dựng Nghĩa trang thì nhiệm vụ nặng nề được đặt ra là phải san ủi 10 quả đồi. Bước vào giai đoạn một, Đoàn tiến hành san bạt 5 quả đồi song hành với việc ưu tiên tập trung tạo mặt bằng đồi ở vị trí trung tâm để xây đài tưởng niệm. Việc san bạt kết hợp thi công bằng máy với lao động thủ công, việc làm đường lên mặt bằng xây đài tưởng niệm hoàn toàn thi công bằng thủ công, việc rà phá bom mìn, phát quang cây cối của 5 quả đồi cũng được tiến hành đồng thời với việc xây cổng vào Nghĩa trang…

Đài tưởng niệm là một trong những hạng mục được ưu tiên thi công đầu tiên, chủ yếu do bàn tay tài hoa và sự sáng tạo của các chiến sĩ là con em quê hương Thái Bình. Chiến sĩ Nguyễn Xuân Minh quê gốc xã Nam Cao (Kiến Xương) vốn trước khi nhập ngũ sinh sống ở thành phố Thái Bình có học nghề cơ khí được giao phụ trách tổ rèn đã có sáng kiến tận dụng ghi đường băng được tháo gỡ từ sân bay về cắt dòng chữ Tổ quốc ghi công. Trong suốt quá trình thi công, anh đã cùng với tổ rèn tận dụng nhíp xe ô tô cũ rèn thành cuốc, xẻng, dao tông, búa đinh, dao xây, bàn xoa và các loại dụng cụ khác để phục vụ cho công trường.

Sau 8 tháng lao động quên mình, mặt bằng của 5 quả đồi đã được tạo lập hoàn chỉnh. Cổng và kỳ đài đã cơ bản xây xong phần thô, đường nối liền các khu trong Nghĩa trang đã hoàn thiện bước đầu phần nền đất.

Bước vào giai đoạn hai không kém phần quyết liệt, cùng với việc tiếp tục san ủi mặt bằng của 5 quả đồi còn lại là việc ưu tiên số một cho việc xây mộ liệt sĩ, ưu tiên số hai là hoàn thiện đài tưởng niệm và đổ bê tông mặt bằng quảng trường kỳ đài. Đồng chí Phạm Văn Lượng, quê xã Bình Minh (Kiến Xương) là liên lạc của tiểu đoàn được giao nhiệm vụ đi tìm cây về trồng trong khuôn viên kỳ đài. Trong số các cây Phạm Văn Lượng đã trồng có cây bồ đề phía sau kỳ đài. Sau 40 năm, giờ đây cây bồ đề đã trở thành cây cổ thụ tỏa bóng rợp hàng trăm mét vuông, tạo thêm vẻ tôn nghiêm, thiêng liêng, hùng vĩ cho kỳ đài ở Nghĩa trang liệt sĩ Trường Sơn.

Quá trình xây mộ liệt sĩ được triển khai vào cuối mùa đông năm 1975. Bước sang năm 1976, đất trời Quảng Trị lại bắt đầu đổ lửa. Nguồn nước để thi công từ ngầm Bến Tắt đã cạn kiệt, hàng trăm nam nữ đã phải ngày ngày vét nước từ đáy ngầm đá lởm chởm gánh lên đồi, mỗi chuyến lên xuống dốc hàng trăm mét để phục vụ thi công. C175 có một trung đội là người Thái Bình được giao nhiệm vụ xếp hài cốt liệt sĩ vào tiểu sành. Anh chị em xác định tâm đức phải được đặt lên hàng đầu và họ đã thực thi chuẩn mực, sạch sẽ, chính xác theo bia. 10.263 hài cốt liệt sĩ đã được đặt chính xác vào từng nấm mộ và xây cất trang nghiêm theo từng khu vực.

Mấy chục năm qua, nhiều đoàn trong cả nước đến viếng Nghĩa trang liệt sĩ Trường Sơn đã dừng chân đọc tấm biển ghi công D674 - 175 - C10 xây dựng. Đọc tấm biển này và ngắm cây bồ đề tỏa bóng bên kỳ đài, hẳn nhiều người đã biết đến và nhớ về sự cống hiến trọn vẹn tâm sức của những người con Thái Bình trong buổi đầu xây dựng.

Nguyễn Thanh

Vũ Quý, Kiến Xương