Khi Sư đoàn 341 của chúng tôi cùng các đơn vị vũ trang của Quân đội cách mạng Campuchia giải phóng tỉnh Công Pông Xpư, tôi được điều về phụ trách Ban Dân vận Trung đoàn 273. Làm nhiệm vụ dân vận lúc này nghĩa là giúp nhân dân các phum, sóc khôi phục cuộc sống mới, kêu gọi binh lính Pôn Pốt về với chính nghĩa, nhưng vẫn phải cầm súng chiến đấu khi cần thiết. Ban Dân vận của Trung đoàn 273 được bổ sung hai cô gái làm nhiệm vụ phiên dịch là cô Nhị và cô The. Cả hai cô đều là Việt kiều, sinh ra và lớn lên ở đất nước Chùa Tháp.

Nhà nước cách mạng Campuchia ra đời là sự kiện vô cùng to lớn, bước ngoặt vĩ đại của sự nghiệp giải phóng đất nước Chùa Tháp khỏi họa diệt chủng Pôn Pốt. Thời gian kế tiếp, ủy ban nhân dân cách mạng các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương cũng lần lượt ra mắt nhân dân. Ủy ban nhân dân tỉnh Công Pông Xpư được vinh dự là tỉnh đầu tiên ở Campuchia thành lập chính quyền nhân dân. Trong lễ ra mắt ở sân vận động, những thân người ốm yếu, khuôn mặt còn hốc hác bởi ba năm bị đày đọa dưới chế độ Pôn Pốt đã sáng lên, nụ cười cởi mở, đón chào tương lai mới. Khắp các tỉnh, thành đã có chính quyền của nhân dân. Ðây là bước ngoặt quan trọng, khẳng định cách mạng Campuchia trưởng thành, mang lại cuộc sống tự do, yên bình cho nhân dân. Những vùng giải phóng hoàn toàn, bộ đội tình nguyện Việt Nam cùng nhân dân bắt tay gây dựng cuộc sống mới, dựng nhà cửa, dọn vệ sinh sóc, phum, khơi đào giếng, làm trường học, khôi phục ruộng đồng. Ðất nước Chùa Tháp hồi sinh.

Chính quyền các cấp, dưới sự giúp đỡ của các chuyên gia Việt Nam, đã bắt tay vào quản lý và xây dựng đất nước. Cuộc sống mới của nhân dân đã thực sự hồi sinh. Những người dân từ những căn cứ trong rừng chạy thoát về muộn đều được sự giúp đỡ cứu trợ lương thực, thực phẩm quần áo, chăn màn, công cụ lao động. Mọi người đã nhanh chóng hòa nhập cùng cộng đồng. Tối tối, trong các phum, sóc, tiếng trống lăm vông bập bùng, hòa quyện với điệu múa, lời ca từ già đến trẻ. Trong niềm vui tột đỉnh cùng men say rượu thốt nốt, trong bụi đất mù trời họ vẫn say sưa nhảy múa, hát ca. Lời ca rất quyến rũ, trữ tình. Những đôi mắt của trai gái lúng liếng đưa tình. Họ quấn quýt hòa quyện vào nhau. Rồi những đám cưới được tổ chức theo nghi lễ truyền thống ngày nào cũng có. Họ sống gấp gáp, bù lại những năm tháng khổ đau dưới thời Pôn Pốt, có các Ăngka thống trị. Có nhiều lần chúng tôi cùng được mời múa ca như vậy. Tuy vậy, trong những cuộc vui nhảy múa đó, có rất nhiều những phụ nữ ngậm ngùi đứng nhìn cuộc vui. Họ đã mất chồng, mất con, có người mất cả bố mẹ. Chồng của họ đã bị chết, bị giết dưới thời Ăngka cai trị bằng những nhát búa đập vào đầu.

Tình hình Campuchia nói chung, nhất là khu vực tỉnh Công Pông Xpư đã có nhiều thay đổi. Chính quyền mới dần vào hoạt động nền nếp, hiệu quả, sản xuất nông nghiệp phục hồi, trường học được giảng dạy theo chương trình mới, chợ búa được nhóm họp. Bọn tàn quân địch bị Quân đội cách mạnh Campuchia truy quét khắp nơi, nhiều đơn vị của chúng đã tan rã, lính tráng trở về với gia đình, với nhân dân. Tôi thấy nhiều toán lính Pôn Pốt  trốn căn cứ ra hàng với những bộ mặt, thân hình tiều tụy đói khát. Chúng được bộ đội tình nguyện, quân đội cách mạng đối xử tử tế, cho ăn no, đưa về nhà. Tuy vậy, ở hướng Tây bọn Pôn Pốt đã nhanh chóng ra lệnh cho các đơn vị của chúng rút vào trong rừng sâu, núi hiểm để xây dựng căn cứ kháng chiến lâu dài.

Trước tình hình đó, Bộ Tư lệnh Quân đoàn 4 cương quyết không để cho bọn tàn quân phục hồi, có thời gian xây dựng căn cứ. Cuối tháng 2 năm 1979, Quân đoàn quyết định mở chiến dịch tiến công truy quét vào căn cứ chiến lược cuối cùng của Pôn Pốt tại tỉnh lỵ Công Pông Xpư, căn cứ Ăm Leng.

Theo kế hoạch, Sư đoàn 341 lập kế hoạch tiến công vào căn cứ Ăm Leng. Ăm Leng là khu vực rừng núi hiểm trở nằm ở phía Tây tỉnh Công Pông Xpư, tiếp giáp với Tây Nam tỉnh Công Pông Chư Năng. Ðây là một vùng rừng núi chạy dài suốt phía Tây Campuchia tới biên giới Thái Lan. Sau khi bọn Pôn Pốt rút khỏi Phnôm Pênh cùng các căn cứ quan trọng khác, bọn Pôn Pốt đã chọn khu vực này để xây dựng căn cứ của Văn phòng 870, cơ quan Trung ương Ðảng của Pôn Pốt.

Chiến dịch tiến công đánh chiếm Ăm Leng được chia làm hai giai đoạn. Lực lượng tiến công gồm các lực lượng của Quân đoàn 4 cùng các sư đoàn phối thuộc, cùng 4 tiểu đoàn của quân đội cách mạng Campuchia.

- Giai đoạn đầu: lực lượng của bạn cùng các lực lượng của Quân đoàn tổ chức tiến công, tiêu diệt địch ở vòng ngoài. Khai thông tuyến vận tải chiến lược đường số 4 đi cảng Công Pông Thom.

- Giai đoạn 2: Quân đoàn 4 được tăng cường thêm Sư đoàn 5 tiến công đánh chiếm Ăm Leng.

Sư đoàn 341 được tăng cường Trung đoàn 14, Sư đoàn 7, Trung đoàn Ba Gia, Sư đoàn 2 cùng 10 xe tăng, thiết giáp tiến công vào cụm địch ở phía Ðông Nam Ăm Leng, tiêu diệt một bộ phận quan trọng của địch ở vòng ngoài, tạo điều kiện thuận lợi cho các đơn vị của Quân đoàn cùng lực lượng tăng cường, tiến công vào căn cứ Ăm Leng.

Ngày 6 tháng 3 năm 1979, các trung đoàn của Sư đoàn 341 khẩn trương triển khai nhiệm vụ theo phương án. Ðánh hơi thấy ta chuẩn bị đánh lớn, bọn Pôn Pốt nhanh chóng tẩu tán, di chuyển. Do đó, các lực lượng của Sư đoàn 341 cùng Trung đoàn 14 truy quét rất vất vả. Cứ phải đuổi, phải theo đường rút chạy của bọn chúng. Hướng Trung đoàn 273, sau khi có lệnh vào chiến dịch tiến công Ăm Leng. Từ trục đường 4, toàn Trung đoàn hành quân theo các con đường đất nhỏ, men các sườn núi hiểm trở. Ðuổi theo tiếng ì ầm của xe tăng, xe bọc thép của Pôn Pốt. Tiểu đoàn 2 dừng lại chốt bảo vệ hành lang, các trục đường 4 từ 5 - 10km. Các tiểu đoàn 1 - 3 cùng các đơn vị trực thuộc, Trung đoàn bộ vẫn tiến sâu vào rừng. Pháo binh địch, chắc có bọn trinh sát báo nên vẫn bắn vào đội hình hành tiến của Trung đoàn để cản đường. Nhiều quả đã trúng đội hình tiến công. Ðã có nhiều anh em bị thương và hy sinh do đạn pháo. Cuộc truy đuổi vào căn cứ Ăm Leng đã sang ngày thứ 3, mà chúng ta mới gặp phải các lực lượng nhỏ cản đường của chúng. Chúng nhanh chóng bị tiêu diệt hoặc bỏ chạy. Càng đi, càng đuổi, chúng ta đã thấy rất nhiều kho tàng cùng căn cứ của Pôn Pốt. Dấu hiệu rất đông lực lượng Pôn Pốt.

Trung đoàn 273 vẫn được lệnh truy đuổi địch, nhằm đánh tan rã đội hình chúng. Ðến chiều ngày thứ tư, khi đến một phum vắng ở gần núi Yên Ngựa. Một con đèo nằm giữa hai dãy núi, thì bất ngờ quân Pôn Pốt nổ súng rất mạnh. Có cả xe tăng, xe bọc thép cùng pháo binh của chúng tiến công quân ta. Trung đoàn trưởng Trần Măng nhanh chóng triển khai đội hình chiến đấu. Cùng lúc điện báo về cho Sư đoàn là: Ðã gặp lực lượng địch phản kích, bọn Pôn Pốt có cả xe tăng cùng pháo binh yểm trợ. Số lượng địch rất đông. Ùng oàng, ùng oàng. Rồi ầm-ầm, oàng-oàng. Cùng với những tiếng thùng-thùng-thùng, vưu-vưu-vưu. Tiếng rít xoẹt, rồi nổ ầm của ÐKZ. Các loại hỏa lực mạnh của Pôn Pốt, trên sườn đồi chỗ khu vực yên ngựa đằng trước, bắn rất mạnh vào đội hình Trung đoàn, cả khu vực Trung đoàn bộ. Các loại mảnh đạn, mảnh pháo phầm phập cùng khói lửa mù mịt trùm lên đội hình hành tiến.

Các loại hỏa lực của các đơn vị của ta cũng triển khai bắn trả. Chúng tôi ở ngay vị trí của 2 khẩu cối 120 ly. Anh em pháo thủ Ðại đội 14 thao tác bắn rất nhanh. Tiếng hô gióng pháo, tiếng hô cự ly thước tầm, hướng xạ kích đanh vang. Bắn ở cự ly gần nên 2 khẩu cối gần như dựng đứng. Ùng-ùng, mấy giây sau ầm-ầm, khói trùm trên sườn đồi. Khói ở đầu nòng cũng trùm lên khu vực trận địa không có hầm hào che chắn. Những khẩu ÐKZ cũng đã rít lên bay về hướng yên ngựa. Về thế trận thì chúng ta đang ở thế bất lợi. Vì chúng ta đang ở dưới thấp, bọn Pôn Pốt đang ở trên cao, có ý đợi, phục kích ta. Nhưng thế trận lớn, thì chúng ta đang là người chủ động săn đuổi. Lũ lính tàn quân Pôn Pốt như là đàn thú đang cùng đường. Có thể chúng đã hết đường trốn nấp, có thể chúng chạy đến nơi hiểm yếu này để lập phòng tuyến phản công quân ta.

Lúc này đã khoảng 4 giờ chiều. Cái nắng nóng cả ngày cộng với khói bụi dày đặc, làm không gian như bùng cháy. Các loại hỏa lực của Pôn Pốt vẫn bắn như điên loạn. Các loại hỏa lực của ta cũng bắn trả rất mãnh liệt. Pháo binh Sư đoàn đã lấy xong tọa độ. Những quả đạn chi viện đầu tiên vo vo bay qua đầu mọi người, rồi nổ ầm-ầm trên sườn núi, nơi có phòng tuyến Pôn Pốt. Ðạn pháo đã trúng khu vực mục tiêu, chi viện kịp thời cho Trung đoàn. Vo-vo-vo... những tiếng đề pa từ phía trục đường 4 và đạn bay qua đầu nhiều hơn. Pháo binh đã bắn cấp tập. Các loại hỏa lực của Trung đoàn trong mấy ngày trên vai, trên xe của lực lượng vận tải dường như rất nặng vì chưa có cơ hội sử dụng. Ðúng là một trận đấu pháo, đấu hỏa lực thật ác liệt. Nguy hiểm nhất là đạn pháo bắn thẳng từ trên xe tăng của chúng. Bụi đất tung lên, những cây thốt nốt, những loại cây to bị trúng đạn pháo tăng đổ rầm rầm. Tiếng rít xoẹt rồi nổ ầm của đạn pháo 105 ly của Pôn Pốt bắn tới mảnh đạn cắm phầm phập vào mọi nơi hoặc vào những vật cứng nghe chát chúa. Cũng có anh em bị trúng đạn, các đồng chí ta chạy đi chạy lại trong tiếng súng, tiếng pháo để cấp cứu, băng bó cho anh em bị thương.

Ðạn thẳng của Pôn Pốt vẫn tiếp tục chiu chiu về phía Trung đoàn bộ. Những đám lửa khói bùng lên tại khu vực Pôn Pốt trên sườn đồi ngày càng nhiều hơn. Rồi gần như trùm hẳn lên sườn đồi là khói, cùng lửa cháy khét lẹt. Tiếng súng hỏa lực cũng như đạn thẳng của Pôn Pốt thưa dần. Hai tiểu đoàn bộ binh được lệnh xung phong đánh chiếm mục tiêu. Tiếng hô xung phong vang trời trong khung cảnh nóng bỏng ác liệt của sa trường.

Quân Pôn Pốt chống đỡ thêm một lúc rồi vỡ trận chạy sang bên kia Yên Ngựa, hoặc chạy lẫn vào dân. Nhưng các loại pháo của chúng vẫn bắn vào đội hình của Trung đoàn. Trước tiên là các xe trâu kéo của dân chạy ào ra ngày một đông. Già trẻ, trai gái kêu khóc thảm thiết trong hoảng loạn. Xe trâu lồng lên chạy băng băng, khi có những quả đạn của Pốt bắn đến nổ ầm-ầm. Người dân đã không thể điều khiển được các xe của họ. Trâu hoảng sợ, người hoảng sợ. Ðạn nổ đầu nòng, đạn pháo của Pôn Pốt về phía Trung đoàn bộ cùng lúc đoàn người chạy ra ngày một đông. Nhiều xe trâu kéo nhưng không phải là cỗ xe có bánh, mà người dân chỉ làm 2 cây gỗ buột hình chữ V kéo lê ở dưới đất, bên trên để 1 số dụng cụ, gạo thóc hoặc những hòm, xiểng. Nhưng thanh gỗ kéo cày dưới đất càng làm bụi bay lên càng nhiều. Có nhiều xe chạy nhanh quá, đổ kềnh ra đường. Cặp trâu kéo với đôi mắt đỏ sọc hung hăng phá ách. Chưa lúc nào cảnh tượng hỗn loạn như lúc này, lại ở ngay vị trí của Trung đoàn bộ. Anh em vệ binh dùng súng bắn để ra hiệu cho đoàn người chạy vòng qua sở chỉ huy.

Nhóm dân dịch vận của tôi lợi dụng nấp ngay cạnh một ngôi chùa nhỏ. Cô Nhị, cô The sợ xanh mặt. Cứ níu, cứ bám chặt vào tôi. Tôi nói anh em chuẩn bị nói loa hướng dẫn dân chạy ra, thì Sa Chơn trong bộ mặt hốt hoảng, căng thẳng gọi tôi nói thất thanh: “Boòng Phú, boòng Phú, phơ leng mia, phơ leng mia”. Rồi chỉ vào trong chùa, nơi có rất nhiều thùng đạn xếp thành hàng. Tôi chưa hiểu gì, hỏi lại Sa Chơn. Sa Chơn vẫn nói: “Phơ leng mia, phơ leng mia”. Mới đầu, tôi nghĩ có Pôn Pốt trong đó, tôi liền nép vào một gốc cây chĩa súng vào đó. Lúc đó cô Nhị nói với tôi: Không phải lính Pôn Pốt đâu, Sa Chơn nói kho vàng đấy”.

Tôi cùng Sa Chơn, cô Nhị đi vào chùa. Tay tôi vẫn để vòng cò súng và mắt đảo nhanh quan sát. Ðúng là chỉ có mấy chục thùng đạn đại liên xếp thành mấy hàng. Có hòm đã mở nắp. Tôi nhìn kỹ, trời! Ðúng là vàng, toàn vàng miếng lá vàng chóe. Mỗi thùng có đến cả mấy chục kilôgam. Tôi mở thêm nắp các thùng khác cũng vậy, hoặc là vàng trang sức. Bọn Pôn Pốt thu của dân mang về đây lập căn cứ, nhưng khi bộ đội mình đánh vào thì chúng chưa kịp tẩu tán, hoặc tẩu tán chưa hết.

Ðang tần ngần suy nghĩ, thì xoẹt-oành. Ðạn rơi gần. Theo phản xạ, tôi kéo tay cô Nhị rồi hét to: “nằm xuống”. Quả đạn pháo 105 ly của Pôn Pốt nổ ngay trước cửa chùa. Mảnh đạn bay cả vào trong chùa. Khói bụi trùm lên. Tôi như bừng tỉnh, nói ngay: “Kệ nó đã, đi ra ngoài ngay”. Sa Chơn cùng Nhị theo tôi ra ngoài, pháo binh của Pôn Pốt vẫn bắn dồn dập vào khu vực. Lúc đó anh Văn chạy lại nói: Anh cho phát loa hướng dẫn dân đi. Có cả lính Pôn Pốt nữa, các tiểu đoàn báo lính Pôn Pốt vất súng tràn ra, lẫn vào dân nhiều lắm.

Sa Chơn phát loa nói và chỉ hướng cho dân ra khỏi rừng. Lẫn trong đám người chạy có rất nhiều đàn ông cởi trần. Tôi nói với anh Văn lính Pôn Pốt anh à. Anh em tôi hội ý cách xử lý, cô Nhị dịch cho Sa Chơn nghe, rồi nói lên loa với nội dung ai là lính thì cởi áo ra, đứng tập trung lại không được chạy theo dân. Rồi chúng tôi báo với Ban xin thêm một tiểu đội vệ binh. Cùng chúng tôi thanh lọc số tình nghi lính Pôn Pốt, trong đoàn người đang hốt hoảng chạy. Cách chùa hơn 200m có một bãi trống, chúng tôi hướng dẫn đoàn người qua đó. Rồi giữ lại những người đàn ông nghi là lính Pôn Pốt, hoặc những tên lính Pôn Pốt đã cởi trần không có súng. Có nhiều tên với bộ mặt vô cùng hoảng sợ tự giác đứng lại.

Ðền Angkor Wat (Campuchia).

Ðoàn người ra mỗi lúc một đông, cùng với số lính Pôn Pốt được lọc ra cũng ngày càng nhiều. Ðến xẩm tối thì ước được mấy trăm thằng. Cũng là tình huống thật nguy hiểm, vì co cụm chúng tại đây, rất nhiều thằng to béo, trong khi lực lượng của chúng tôi chưa đến chục người. Số lính Pôn Pốt kia mà ào lên tay vo, chúng tôi không chống đỡ nổi. Bụi đất vẫn mù mịt, mọi người đã thấm mệt, thấm khát kể cả đám lính Pôn Pốt cũng vậy. Trong khi chiều đã tối dần, không biết phải giải quyết số tù binh này như thế nào?

Anh em tôi bàn với anh Lưa, Chủ nhiệm chính trị, là số tù binh đông thế này mình không thể cáng đáng nổi. Cả đêm ở đây cũng rất nguy hiểm. Chúng tôi xin ý kiến là: Thanh lọc những thằng thấp bé, nhẹ cân cho ra theo dân, chỉ giữ lại những tên nghi là cán bộ, là sĩ quan của lính Pôn Pốt thôi.

Cùng lúc chúng tôi vẫn phát loa hướng dẫn dân ra ngoài hướng trục đường 4. Ðạn pháo của Pôn Pốt vẫn ầm ầm vào khu vực. Dân vẫn hoảng loạn, sự hỗn độn vẫn tiếp diễn. Ðằng trước tôi có một phụ nữ đang chạy, đánh rơi từ người ra cái khăn càma đựng vật gì bên trong như là nắm cơm, tròn to như quả bưởi, người phụ nữ theo đà chạy mấy bước, rồi quay lại định nhặt cái bọc khăn ấy. Rồi lại đứng lại, mắt sợ sệt cứ nhìn chúng tôi. Tôi nói với Yvơn, một người trong đội công tác, kiểm tra xem có gì trong đó. Yvơn xách súng lại nhặt bọc khăn lên, thì thấy bọc nặng trĩu. Cùng lúc người phụ nữ quỳ xuống van lạy. Tôi nghĩ là họ giấu vũ khí trong đó, bèn lại xem thì Yvơn nói: “Anh Phú ơi, toàn là vàng”. Tôi cầm xem, cái bọc nặng trĩu tay, cũng khoảng mấy kilôgam.

Người phụ nữ không quỳ lạy nữa, mà đứng dậy chạy theo đoàn người. Tôi xem thấy đúng toàn là vàng, liền nói với Yvơn là gọi trả lại họ. Yvơn gọi người phụ nữ đứng lại. Mang đưa trả họ bọc vàng đó. Người phụ nữ như không tin là được trả lại bọc vàng. Ðứng tần ngần một lúc, rồi lại quỳ xuống vái lia lịa về phía chúng tôi. Mồm thì cứ tuôn hàng tràng tiếng dài, như là nói cảm ơn, cảm ơn. Tôi ra hiệu đi đi. Họ vùng đứng lên rồi vụt chạy, hòa lẫn theo đoàn người, khuất trong khói bụi mù mịt. Tôi cảm thấy mình thật nhẹ nhõm.

Trời tối dần, tiếng súng bộ binh không còn nữa. Song pháo, cối của Pôn Pốt vẫn bắn vào trong khu vực của Trung đoàn. Tiếng của động cơ xe tăng Pôn Pốt vẫn ì ầm. Cối 120 ly, 82 ly, ÐKZ của các đại đội hỏa lực. Trung đoàn vẫn bình, bình, ùng oàng sang bên kia Yên Ngựa. Pháo 105 ly của Sư đoàn từ ngoài đường 4 cũng vẫn vo vo qua đầu chúng tôi. Nhưng tiếng đạn bay thưa dần.

Trung đoàn bộ di chuyển lui ra ngoài khu vực dừng chân. Chúng tôi nhanh chóng thanh lọc số tù binh. Bọn này vẫn trong trạng thái sợ sệt, nhưng có vẻ đã qua cơn hoảng loạn. Khi được hô đứng vào hàng lối, thì lũ lính Pôn Pốt lôi thôi, bẩn thỉu đó lại sắp xếp theo hàng lối rất nhanh, rất chuyên nghiệp. Hàng ngang, hàng dọc thẳng tăm tắp mới lạ chứ. Tôi nói anh em vệ binh đứng ngoài xa khoảng 30m, chĩa súng bảo vệ, còn tôi và Sa Chơn đi vào giữa các hàng, chọn lựa theo cảm quan. Lựa những tên nhỏ bé ra một phía. Số lựa chọn ra được hơn 200 tên, số còn lại 125 tên. Bọn Pôn Pốt vẫn rất sợ sệt, có lẽ chúng chưa hiểu số phận, hay chưa hiểu cách xử lý của chúng tôi thế nào.

Sơ bộ việc lựa chọn đã xong. Tôi nói anh em phát loa, giải thích chính sách khoan hồng của cách mạng Campuchia, sự giúp đỡ làm nhiệm vụ quốc tế cứu dân Campuchia của Việt Nam, cùng tội ác tày trời của bè lũ phản động Pôn Pốt - Iêng Xari, cùng với bọn Ăngka Khơme đỏ khát máu.

Trích hồi ký của Trần Ngọc Phú

Nguyên sĩ quan Sư đoàn 341