Dã sử lưu truyền rằng: Thời điểm bà Ngô Thị Ngọc Giao mang thai Lê Tư Thành (Lê Thánh Tông) luôn bị Tuyên từ Thái hậu Nguyễn Thị Anh tìm mọi cách hãm hại. May thay, có vợ chồng quan thừa chỉ Nguyễn Trãi - Nguyễn Thị Lộ tìm cách chở che. Có lẽ, đó là một trong những nguyên cớ mà Nguyễn Trãi và Nguyễn Thị Lộ rơi vào thảm án (vụ án Lệ Chi Viên). Sau khi lên ngôi, hoàng đế Lê Thánh Tông đã ban chế minh oan và truy phong chức tước cho Nguyễn Trãi vào năm 1464. Nghĩa cử của một bậc hoàng đế anh minh dẫu có muộn mằn nhưng có thể coi đó là sự "đền ơn đáp nghĩa" với những người đã vì mình mà cam chịu cái chết.

Lại nói về quá trình triều đình nhà Lê đi tìm hoàng tử Lê Tư Thành để trao ngôi báu, dã sử ghi rằng: Khi tìm được nơi ẩn náu của ông, để kiểm chứng, cận thần nhà Lê đã thử tài Lê Tư Thành bằng cách ra chủ đề cho một bài thơ vịnh con cóc. Chỉ vài phút ngẫm ngợi, Lê Tư Thành với tư chất thông minh khác thường đã đọc liền một mạch bốn câu:

Bác mẹ sinh ra vốn áo sồi

Chốn nghiêm thăm thẳm một mình ngồi

Chép miệng dăm ba con kiến gió

Nghiến răng chuyển động bốn phương trời!

Cả đám cận thần reo lên, đây chính là hoàng tử của triều đình. Theo nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Nguyễn Thanh, mặc dù sử cũ chép là khi bà Ngọc Giao mang thai đã bị Tuyên từ Thái hậu Nguyễn Thị Anh tìm cách hãm hại, những quần thần thân cận đã đưa bà Ngọc Giao đi lánh nạn ở chùa Huy Văn và sinh ra Lê Tư Thành ở đó. Thế nhưng, cũng cần phải thấy rằng, chùa Huy Văn nằm ngay trong kinh thành, khó bề tránh được sự truy lùng của tay chân thân cận với Thị Anh. Rất có thể sau khi được đưa đến chùa Huy Văn, những người thân tín với bà Ngọc Giao đã phải tìm đường đưa bà đi lánh tiếp ở một nơi xa mới có thể bảo đảm an toàn tính mạng cho hai mẹ con. Phải chăng nơi xa đó chính là làng Ðô Kỳ, quê ngoại của bà, nơi có họ Ðinh đang sinh sống.

Tương truyền, bà Ngô Thị Ngọc Giao sắp đến kỳ sinh nở, do lánh nạn Nghi Dân mà chạy về đến cầu Chay (địa danh giáp Ðông Ðô và Văn Cẩm, Hưng Hà ngày nay), bà chuyển dạ. Con sông Chay là con sông tự nhiên, cũng là ranh giới giữa Duyên Hà và Thần Khê. Tới đây, bà Ngọc Giao chuyển dạ. Trong cơn đau, bà thốt lên:

Nếu là con mẹ con cha

Thì sinh ở đất Duyên Hà, Thần Khê.

Do vậy, ở Duyên Hà, Thần Khê, người dân truyền khẩu câu ca này để nhớ về sự tích hoàng hậu Ngô Thị Ngọc Giao đã sinh ra Lê Tư Thành, sau là vua Lê Thánh Tông ở đất Ðô Kỳ (nay thuộc xã Ðông Ðô, huyện Hưng Hà).

Ngược dòng lịch sử, từ thế kỷ XV, ở Thái Bình và Thanh Hóa có ba làng thờ tổ họ Ðinh vốn cùng huyết thống. Ðó là làng Ðô Kỳ (nay thuộc xã Ðông Ðô, huyện Hưng Hà), làng An Lão có tên Nôm là Sáo Ðền (nay thuộc xã Song An, huyện Vũ Thư) và làng Thúy Cối (nay thuộc xã Trung Chính, huyện Nông Cống, tỉnh Thanh Hóa). Nhà thờ tổ họ Ðinh ở làng An Lão (Sáo Ðền) còn lưu được đôi câu đối, trong đó có một vế ghi rõ sự tích của họ Ðinh: "Ðồng bào tam quốc công, quán Ðô Kỳ, thiên Thúy Cối, biệt cư An Lão hương", nghĩa là: "Cùng một bọc sinh ra ba khai quốc công thần, quê gốc ở Ðô Kỳ, chuyển cư vào Thúy Cối rồi lại biệt cư về An Lão". Sử sách xưa nay vẫn từng ghi danh Ðô Kỳ có "nhất gia tam Ðinh" (Ðinh Lễ, Ðinh Liệt, Ðinh Bồ) là ba anh em ruột vốn có quê gốc ở làng Ðô Kỳ đã cùng cha là Ðinh Lan sớm tìm vào dự hội thề Lũng Nhai, có nhiều công lao giúp Lê Lợi đánh đuổi giặc Minh, được ban quốc tính. Làng An Lão xưa thuộc tổng An Lão, huyện Thư Trì, nay thuộc xã Song An, huyện Vũ Thư có tên là làng Sáo Ðền. Truyền thuyết dân gian cho rằng, khi bà Ngọc Giao lánh nạn Nghi Dân đã sinh ra Tư Thành ở làng Ðô Kỳ sau đưa Tư Thành về ẩn náu ở An Lão và Tư Thành thường chơi diều sáo ở đây.

Ðịa danh mang tên Sáo Ðền bởi nơi đây có đền thờ hoàng thái hậu Ngô Thị Ngọc Giao (mẹ vua Lê Thánh Tông), có hội thi diều sáo. Từ xa xưa, hội làng Sáo Ðền vẫn được coi là một hội lớn của trấn Sơn Nam được tổ chức trong quần thể Ðốc Hổ điện thờ Quang Thục hoàng thái hậu Ngô Thị Ngọc Giao và nhà thờ họ Ðinh thờ các liệt tổ họ Ðinh với Ðinh Lễ, Ðinh Liệt, Ðinh Bồ có tấm biển rước "Lê thị Khai Cơ, Ðinh Gia khải tổ". Ngô Thị Ngọc Giao đã sống với bà ngoại ở làng An Lão đến năm 16 tuổi thì được tuyển vào cung làm tiệp dư của vua Lê Thái Tông. Các triều vua Lê ngoài việc phong thực ấp, thực hộ cho họ Ðinh còn cho xây dựng miếu điện thờ ngoại tổ của mình tại Ðô Kỳ, An Lão, Thúy Cối và Ðốc Hổ điện được xây dựng với quy mô lớn tại Sáo Ðền từ thời Lê Thánh Tông để các triều vua Lê về tế tự ngoại tổ vốn đã được sử sách ghi nhận. Tục thi thả diều ở hội Sáo Ðền gắn với truyền thuyết bà Ngọc Giao đưa Lê Tư Thành về lánh nạn và để giải buồn bà thường cho con thi diều với đám trẻ trong làng.

Quang Viện