Theo Lịch sử Đảng bộ tỉnh Thái Bình: Cách đây 71 năm, tháng 8 năm 1945, nhân dân khắp nơi trong tỉnh muốn vùng lên đập tan xiềng xích của thực dân, phong kiến, tay sai. Mặc dù chưa nhận được mệnh lệnh khởi nghĩa của Trung ương nhưng nhận thấy thời cơ cách mạng đã chín muồi, chiều ngày 18/8/1945, Ban Thường vụ Tỉnh ủy đã họp, bàn kế hoạch và quyết định khởi nghĩa trong toàn tỉnh với mục tiêu là chiếm các phủ huyện trước rồi tập trung lực lượng các địa phương kéo lên thị xã Thái Bình giành chính quyền. Cuộc khởi nghĩa giành chính quyền nổ ra đầu tiên ở Thái Ninh. Chiều ngày 18/8/1945, các lực lượng cách mạng của Thái Ninh được lệnh tiến vào phủ đường Thái Ninh, tập trung viên chức lại tuyên bố xóa bỏ ngụy quyền, lập chính quyền cách mạng. Thừa phái, lục sự đều xin quy phục lực lượng cách mạng và nộp con dấu, sổ sách. Lá cờ đỏ sao vàng phấp phới tung bay trên cổng phủ báo hiệu cuộc khởi nghĩa thắng lợi, chính quyền về tay nhân dân.

Tại thị xã Thái Bình, sau khi đọc lệnh tổng khởi nghĩa toàn quốc đăng trên báo và biết tin huyện Thái Ninh đã khởi nghĩa giành chính quyền, các đồng chí lãnh đạo Đoàn Thanh niên cứu quốc thị xã đã họp và ấn định thời gian khởi nghĩa vào sáng ngày 19/8/1945. Ngay trong buổi chiều và đêm ngày 18/8/1945, công tác chuẩn bị cho khởi nghĩa rất tích cực, khẩn trương nhưng vẫn bí mật. Sau khi chuẩn bị đầy đủ các điều kiện, sáng ngày 19/8/1945, đông đảo quần chúng ở tổng Tri Lai và trong nội thị, Kỳ Bá, Bồ Xuyên… tập trung ở trước phố Vọng Cung, nhiều người đeo phù hiệu Việt Minh. Trước cửa phố Vọng Cung, một lá cờ đỏ sao vàng tung bay, hai bên phố treo băng rôn, áp phích cổ động phong trào cách mạng. Lực lượng vũ trang của quần chúng được trang bị súng, giáo mác, gậy... từ Đoan Túc diễu hành tới địa điểm mít tinh. 7 giờ sáng, tại quảng trường trước phố Vọng Cung, quần chúng và lực lượng tự vệ đã tập trung tới hơn 4.000 người. Giữa lúc đó, hai tiểu đội lính Nhật đến ém ở hai bên phố Vọng Cung và đường ra vào nơi diễn ra cuộc mít tinh, chĩa súng vào cuộc mít tinh. Nhiều đồng chí trung kiên tiến lên trước mũi súng của địch tỏ thái độ kiên quyết đồng thời giữ vững lòng tin của quần chúng. Trong khi đồng chí lãnh đạo cuộc mít tinh đi tiếp xúc với chỉ huy Nhật và tỉnh trưởng thì quần chúng vẫn giữ nguyên trật tự rồi chuyển địa điểm sang sân vận động. Quân Nhật bố trí súng máy ở ngã ba, ngã tư đường dẫn vào sân vận động. Trên lễ đài (Ban công trụ sở Trí thể dục), chúng bố trí hai khẩu đại liên nhằm về phía sân vận động. Khi quân Nhật yêu cầu người nào là Việt Minh đứng riêng ra thì không những đoàn viên cứu quốc, đội tự vệ chiến đấu bước lên phía trước mà đông đảo quần chúng cũng đồng thời bước lên, tạo thành một lực lượng Việt Minh đông đảo, kẻ địch không phân biệt được ai là quần chúng ai là Việt Minh. Chính điều này đã tạo khí thế áp đảo của cách mạng, buộc quân Nhật và tỉnh trưởng phải chấp nhận yêu cầu của ta: để cho lá cờ đỏ sao vàng được kéo lên, quần chúng chào cờ, đồng chí lãnh đạo cuộc mít tinh tuyên bố chính quyền thuộc về tay nhân dân.

Trưa ngày 19/8/1945, cuộc khởi nghĩa ở Quỳnh Côi cũng nổ ra. Trước đó, Ủy ban Dân tộc giải phóng huyện được thành lập. Khi có lệnh khởi nghĩa, việc huy động lực lượng ở các tiểu khu lên rất nhanh chóng. Hàng nghìn người gồm tự vệ, nhân dân kéo lên huyện lỵ giành chính quyền. Nhân viên chính quyền tay sai đã mở cổng và xin đầu hàng. Quần chúng tiến vào huyện đường tổ chức mít tinh. Đại biểu Ủy ban Khởi nghĩa tuyên bố xóa bỏ chính quyền tay sai. Ủy ban Dân tộc giải phóng huyện ra mắt trong tiếng hoan hô vang dậy của hàng nghìn quần chúng.

Sau thắng lợi của cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở Quỳnh Côi, Tỉnh ủy quyết định huy động lực lượng cách mạng của Quỳnh Côi chi viện cho Tiên Hưng và Phụ Dực. Hơn 400 người là tự vệ và đoàn viên cứu quốc có vũ trang chia thành hai đội tiến theo hai ngả: một đội sang Tiên Hưng cùng với lực lượng khởi nghĩa của Tiên Hưng chiếm phủ lỵ, một đội xuống Phụ Dực thì cuộc khởi nghĩa ở Phụ Dực vừa thành công. Cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở Tiên Hưng và Phụ Dực diễn ra chiều ngày 19/8/1945. Đêm ngày 19/8/1945, huyện Duyên Hà cũng khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi. Trong lúc cuộc khởi nghĩa giành chính quyền nổ ra ở thị xã Thái Bình ngày 19/8/1945 thì lực lượng Việt Minh và quần chúng cách mạng huyện Đông Quan cũng khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi.

Tin khởi nghĩa giành chính quyền ở thị xã và 5 phủ huyện lan đi nhanh chóng, cổ vũ quần chúng khắp nơi nổi dậy giành chính quyền. Ngày 20/8/1945, nhân dân huyện Thụy Anh khởi nghĩa thắng lợi. Đến đêm ngày 20/8/1945, Tỉnh ủy nhận mệnh lệnh tổng khởi nghĩa. Lệnh tổng khởi nghĩa của Trung ương đến càng làm cho Tỉnh ủy tin tưởng vào chủ trương của mình là đúng đắn và kịp thời. Ngày 21/8/1945, ở huyện Hưng Nhân và phủ Kiến Xương, lực lượng Việt Minh và quần chúng cách mạng tiến hành khởi nghĩa thắng lợi. Cũng trong ngày này, một nghìn quần chúng rầm rộ tham gia khởi nghĩa ở 3 tổng: Thần Huống, Lễ Thần, Tân Bồi thuộc vùng ven biển phủ Thái Ninh. Ngày 22/8/1945, hai huyện Vũ Tiên và Tiền Hải cũng tiến hành khởi nghĩa thắng lợi. Giữa lúc cuộc khởi nghĩa giành chính quyền đang diễn ra ở các địa phương trong tỉnh thì đê Đìa (Hưng Nhân) và đê Mỹ Lộc (Thư Trì) bị vỡ. Vì vậy, đến ngày 23/8/1945, Thư Trì mới huy động được quần chúng tiến vào huyện lỵ giành chính quyền. Sau khởi nghĩa giành chính quyền ở thị xã và các phủ huyện, các làng cũng tiến hành giành chính quyền bằng hình thức: tổ chức mít tinh tại đình làng, tuyên bố xóa bỏ bộ máy kỳ hào, thành lập chính quyền cách mạng, hội họp quần chúng, bắt bọn lý dịch nộp đồng triện, sổ sách rồi tuyên bố thành lập chính quyền cách mạng.

Như vậy, chỉ trong 6 ngày, từ 18 - 23/8/1945, chính quyền từ tỉnh, huyện đến các làng xã ở Thái Bình đã về tay nhân dân. Sáng ngày 25/8/1945, khoảng 10.000 quần chúng ở thị xã và đại biểu quần chúng các phủ huyện đã về dự mít tinh lớn tại thị xã để chào mừng Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời và Tỉnh bộ Việt Minh ra mắt nhân dân. Thắng lợi của cuộc khởi nghĩa giành chính quyền đánh dấu bước ngoặt vĩ đại của phong trào đấu tranh cách mạng ở Thái Bình dưới sự lãnh đạo của Đảng. Cùng với nhân dân cả nước, từ đây, nhân dân Thái Bình bước vào kỷ nguyên mới: kỷ nguyên độc lập, tự do.

Nhóm phóng viên