Trong điều kiện chiến tranh, ở những trọng điểm giặc Mỹ đánh phá ác liệt luôn phải ưu tiên cho nhiệm vụ sửa chữa cầu đường, san lấp hố bom, bảo đảm mạch máu giao thông thông suốt thì chương trình dạy và học văn hóa tưởng như không thể thực hiện được. Nhưng nhờ tinh thần ham học của TNXP và trách nhiệm cao cả của các thầy giáo, cô giáo nên việc học văn hóa của TNXP được thực hiện linh hoạt, sáng tạo, để lại dấu ấn không thể nào quên trong lịch sử phong trào học tập bổ túc văn hóa của nhân dân. Lớp học của thầy trò TNXP là hang núi, bên dòng suối cạn, dưới tán cây rừng Trường Sơn; thời gian dạy và học bất kể đêm ngày, sáng trưa, chiều tối; ban ngày trực chiến thì ban đêm học, lúc nào có thời gian là học; bảng viết là thành xe, mặt đường, vách núi hoặc một mảng giấy dầu; bàn học là bất kỳ vật dụng nào có ở chiến trường như vỏ thùng hàng hóa quân trang, quân dụng, ba lô của chiến sĩ; ghế ngồi học là dép cao su hoặc sàn ngủ cây rừng ghép lại. Thời chiến giấy bút thiếu thốn, học viên phải ghi bài hai hoặc ba lần trên cùng một trang giấy, một quyển vở (ghi bằng bút chì trước, bút mực sau). Ngoài thời gian dạy học, các thầy cô còn thường xuyên có mặt tại hiện trường cùng TNXP xông pha san lấp hố bom, mở đường chi viện, bốc dỡ, vận chuyển hàng hóa ra tiền tuyến dưới mưa bom bão đạn của giặc Mỹ.

Trang sử vàng truyền thống của lực lượng TNXP còn mãi chiến công thầm lặng của đội ngũ nhà giáo - TNXP và gương hy sinh anh dũng của thầy giáo Lê Mậu Thưởng, Đại đội 895, Đội 89 - đơn vị anh hùng làm nhiệm vụ ở ga Gôi (Nam Định); thầy giáo Nguyễn Ngọc Quyến, Đại đội 893, Đội 89 hy sinh tại núi Cánh Diều (Ninh Bình); thầy giáo Nguyễn Ngọc Toản, Đại đội 931, Đội 93 hy sinh tại cầu Tào (Nam Định) năm 1966... Ở tiền phương, nơi rừng thiêng nước độc, bom cày đạn xới, tình thầy trò TNXP còn thấm đẫm tình đồng chí, đồng đội, đồng hương. Nhà giáo - TNXP luôn là chỗ dựa tinh thần vững chắc cho ban chỉ huy và toàn đơn vị mỗi khi gặp khó khăn, nguy hiểm, tìm cách vượt qua để hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao. Mặc dù thời chiến cuộc sống trăm bề thiếu thốn, khó khăn nhưng đội ngũ nhà giáo - TNXP vẫn ngày đêm miệt mài đèn sách để có được những bài giảng hay, thuyết phục bao thế hệ học sinh bằng tâm hồn, trí tuệ, đạo đức sáng trong. Nhờ tấm lòng và công sức của các thầy, các cô, thế hệ học trò - TNXP chống Mỹ cứu nước sau khi hoàn thành nhiệm vụ trở về quê hương tiếp tục lao động sản xuất, tham gia xây dựng chính quyền; nhiều người hoàn thành chương trình văn hóa cấp II, cấp III, được cử đi học và đã tốt nghiệp các trường đại học, trung cấp chuyên nghiệp, trở thành kỹ sư, cán bộ lãnh đạo, quản lý, nhiều người trở thành giáo viên, cán bộ quản lý giáo dục, điển hình như cô giáo Ngô Thị Loan, TNXP Đại đội 932, Đội 93; cô giáo Nguyễn Thị Dần, TNXP Đại đội 3223; cô giáo Nguyễn Thị Nghiên, TNXP Đại đội 953, Đội 95.

Kết thúc chiến tranh, các thầy cô giáo đã từng chăm lo cho sự nghiệp "trồng người" ở "trường học lớn thanh niên xung phong" dù không ít người mang trong mình thương tật hay mắc bệnh vẫn tiếp tục đứng trên bục giảng với bản lĩnh của nhà giáo - chiến sĩ đã được thử thách trong khói lửa chiến tranh, vẫn tỏ rõ tình yêu với nghề, gửi trọn niềm tin và tinh thần trách nhiệm cho sự nghiệp "trồng người", là tấm gương sáng cho các thế hệ học sinh noi theo.

Trong các nhà giáo - TNXP, có thầy cô dù đã hoàn thành sứ mệnh vẻ vang, đang an dưỡng tuổi già nhưng vẫn nhiệt tình với công tác hội, tâm huyết với hoạt động nghĩa tình đồng đội, truyền nhiệt tình cách mạng cho cháu con, góp phần tuyên truyền, giáo dục truyền thống vẻ vang của lực lượng TNXP cho thế hệ trẻ như cựu nhà giáo - TNXP Nguyễn Anh Chiến (Hưng Hà), cựu nhà giáo Lê Hồng Tư (Tiền Hải), cựu nhà giáo Nguyễn Thị Kim Muôn (thành phố Thái Bình). Tấm gương rèn luyện, cống hiến của các cựu nhà giáo - TNXP đã tác động rất lớn tới sự phấn đấu, trưởng thành của các thế hệ TNXP và học sinh sau này. Lớp trước, lớp sau, các thế hệ cựu nhà giáo - TNXP Thái Bình nối tiếp nhau tô thắm hình ảnh người giáo viên nhân dân và trang sử vàng của nền giáo dục nước nhà.

Đặng Văn Bộ
(Cựu TNXP 3223 - P31)