Không chỉ nổi tiếng là mảnh đất anh hùng đã đi vào sử sách, làng người H’re thuộc huyện Ba Tơ, Quảng Ngãi còn được biết đến là làng nghề thổ cẩm với những bộ trang phục độc đáo và tinh tế.

Từ ngã ba Thạch Trụ, huyện Mộ Đức vòng qua những con đường đèo dốc trên 30km, rẽ về hướng bắc chừng non cây số là đến làng Teng. Làng thổ cẩm này nằm sát phía dưới chân đèo Lâm, bên dòng sông Liêng hiền hòa. Đến đây, ghé bất kỳ ngôi nhà nào trong thời điểm nông nhàn cũng thấy các cô gái, các mí già miệng bỏm bẻm nhai trầu, tay nhẹ nhàng dệt những tấm thổ cẩm với những hoa văn, họa tiết sống động. Người H’rê có nghề truyền thống là dệt thổ cẩm với những nét độc đáo riêng từ nguyên liệu, hoa văn đến màu sắc sản phẩm. Nguyên liệu để dệt, nhuộm nên những chiếc váy, áo thổ cẩm đều có trong thiên nhiên như bông vải, vỏ cây, rễ cây, củ các loại cây... Nguyên liệu chính là bông, được người ta đem về phơi nắng cho cánh nở bung, sau đó đánh cho tơi xốp rồi kéo thành sợi.

Người H’rê sử dụng rất nhiều màu sắc, tuy nhiên, được ưa chuộng nhất là màu đỏ và màu đen. Hoa văn được thể hiện trên những tấm thổ cẩm của người H’rê cũng rất đa dạng và phong phú, biểu hiện sự gần gũi với con người như mây trời, sông suối, núi rừng, nương rẫy, chim thú... Ở những tấm choàng, tấm địu trẻ nhỏ, váy phụ nữ, hoa văn có mô típ hình học như hình thoi, hình quả trám, hình chữ nhật, hình vuông... tạo thành những ô nối tiếp nhau, hoặc hoa văn đường thẳng, đường lượn sang, tạo nên hình dáng cách điệu như con sông, con suối, hay hoa văn có hình giống các loài vật như mỏ gà, mũi tên bay, tổ ong, da rắn, da trăn, lá cây...

Nghệ thuật dệt hoa văn này độc đáo ở chỗ là phương pháp kỹ thuật dệt cài hoa văn, chứ không phải là những đường thêu bằng chỉ màu trên nền vải như một số dân tộc anh em khác. Các họa tiết hoa văn của người H’rê rất khiêm nhường, lặng lẽ, các gam màu hòa sắc chung với các màu khác, không rực rỡ, màu mè.

Theo thống kê chưa đầy đủ, có đến 20 mẫu hoa văn cổ truyền, nhưng do thất thoát nên hiện còn lưu truyền được 10 mẫu. Hoa văn đơn giản nhất được dệt bởi 36 sợi, phức tạp nhất được dệt bởi 56 sợi. Để dệt một tấm thổ cẩm hoàn chỉnh, người thợ thủ công phải tốn thời gian khoảng nửa tháng, có khi lâu hơn tùy theo kích thước của tấm thổ cẩm, nhưng trước sự xâm nhập của các loại vải đang thịnh hành trên thị trường thì công làm ra một tấm vải như thế không thể lợi nhiều về kinh tế. Tuy vậy, việc dệt vải thổ cẩm đó như một cách “giữ lửa cho làng” vậy.

Những năm gần đây, sự giao thương giữa miền xuôi với miền ngược mở ra, người H’rê bắt đầu quen với kiểu ăn mặc mới, dần bỏ sắc phục truyền thống và ăn mặc như người miền xuôi. Nghề dệt thổ cẩm truyền thống cũng từ đó mà mai một dần. Tuy nhiên, nhằm hỗ trợ việc bảo tồn các di sản văn hóa phi vật thể có nguy cơ mai một, một dự án duy trì nghề dệt thổ cẩm cho làng Teng được Quỹ Hỗ trợ bảo tồn nghệ thuật văn hóa dân gian đang được triển khai tại đây.

Hiện tại, có khoảng 30 nghệ nhân của làng đang mở lớp truyền nghề cho gần 100 thiếu nữ. Những khung cửi bắt đầu rộn lên âm thanh của ngày mùa. Không còn cảnh lặn lội vào rừng tìm cây cho màu để nhuộm vải hoặc phải trồng bông như ông bà của họ, các thiếu nữ H’rê chỉ mất một giờ đi xe máy là có trong tay các nguyên liệu cần cho một vuông vải thổ cẩm. Có điều, các bà, các mẹ vẫn phải đứng bên họ trong suốt nhiều tháng trời thì thổ cẩm làng Teng mới giữ đúng thương hiệu của mình.

Huyện Ba Tơ phối hợp với nhà tài trợ đang khẩn trương mở thêm các điểm trưng bày quảng cáo sản phẩm truyền thống này. Để làm được điều này, quan trọng là nâng cao chất lượng sản phẩm, thiết kế, làm ra nhiều loại sản phẩm đẹp, tiện lợi hấp dẫn, đáp ứng thị hiếu người tiêu dùng. Trong tương lai không xa, làng Teng sẽ trở thành điểm du lịch nằm trong tour du lịch phía Namon> của tỉnh Quảng Ngãi. Lúc đó, sản phẩm thổ cẩm của làng trở thành hàng lưu niệm mang đậm tính văn hóa, sẽ đứng vững và sớm vươn ra thị trường. Tới đây, trong những ngôi nhà của bản làng người H’rê sẽ còn vẹn nguyên những khung dệt thổ cẩm, tiếng lách cách rộn ràng lại vang lên, làm níu chân du khách ở lại với vùng cao Quảng Ngãi.

Nguồn langnghe.org