Làng rèn sáng lửa

Tới thăm xưởng rèn của gia đình ông Phạm Văn Toan ở thôn Hương Ðường, không khí làng nghề ngày cuối năm nhộn nhịp với tiếng đe, tiếng búa rộn vang, máy mài sắt bắn những tia lửa đỏ rực. Công việc vất vả, tiếng ồn lớn, thợ rèn lúc nào cũng bụi bặm, lấm lem khiến nhiều người “ngại” nghề rèn nhưng với ông Toan đó không chỉ là nghiệp mưu sinh mà còn là niềm tự hào về một nghề truyền thống của cha ông. Ông Toan chia sẻ: Không có sử sách ghi lại nghề rèn ở Hương Ðường có tự bao giờ, chỉ biết từ đời cụ kỵ, hàng trăm năm trước dân làng tôi đã làm nghề và đến nay vẫn giữ nghề.

Trước kia sắt, thép khan hiếm, máy móc chưa có nên tất cả các công đoạn đều thực hiện thủ công, rất vất vả nhưng nhờ đó thể hiện bàn tay khéo léo, tài hoa của người thợ rèn. Công đoạn đầu tiên là phải thu gom được nguyên liệu sắt, thép vụn, cho vào bếp lò rực lửa nung để đúc thành phôi, thỏi. Từ những phôi sắt, thép này, thợ rèn lại cho qua lò lửa để “đánh, quai” ra những miếng sắt, thép có độ dày mỏng khác nhau, tùy vào yêu cầu từng nông cụ, sau đó lại đem ra tôi sản phẩm, rồi mài, dũa, đánh lưỡi... Các phần việc đều nặng nhọc nên ở làng nghề, đàn ông là lao động chính. Thông thường mỗi hộ 2 - 3 người làm từ sáng sớm đến tối khuya chỉ tạo ra được khoảng 20 chiếc dao, liềm, xẻng. Ðể có sản phẩm chất lượng tốt, thợ rèn Hương Ðường khôn khéo trong pha trộn nguyên liệu với tỷ lệ thích hợp, dùng kinh nghiệm, con mắt của thợ lành nghề để cảm nhận sản phẩm tôi đã đủ độ hay chưa. Nhờ chất lượng tốt, dao, liềm, cuốc, xẻng, búa, hái… của làng rèn Hương Ðường có tiếng tăm xa gần và thường chỉ đủ cung cấp cho khách quen đặt hàng trước. Trước kia, thời thịnh vượng của nghề, Hương Ðường có hàng chục lò rèn, thu hút hàng trăm lao động tham gia, đời sống bà con trong thôn khấm khá hơn hẳn nhiều nơi.

Sống khỏe từ nghề

Hơn chục năm trở lại đây, các loại máy móc kỹ thuật hiện đại xuất hiện nhiều, nhu cầu tiêu thụ các sản phẩm nông cụ như liềm, cày, cuốc, xẻng… giảm đi, làng rèn Hương Ðường cũng ít nhiều bị ảnh hưởng. Tuy vậy, làng vẫn còn gần chục hộ đam mê và duy trì nghề truyền thống. Ông Phạm Văn Hưng, một chủ lò rèn cho biết: Những năm gần đây, gia đình ông đã đầu tư hàng trăm triệu đồng lắp đặt hệ thống máy móc hiện đại như máy đột dập, ép lưỡi, máy mài, tiện cán… để giảm bớt sức lao động và tăng năng suất sản phẩm. Nếu trước kia làm thủ công gia đình ông rất vất vả mà chỉ làm được tối đa 20 sản phẩm/ngày, thì hiện nay, gia đình làm được trung bình 100 - 150 sản phẩm/ngày. Trừ chi phí, mỗi năm cũng thu lãi hàng trăm triệu đồng.

Mong muốn gìn giữ nét đẹp nghề rèn truyền thống của cha ông, gia đình ông Ðặng Văn Liễu vẫn duy trì làm thủ công ở toàn bộ các khâu. Ông Liễu cho hay: Ông vẫn tỉ mỉ làm đủ các sản phẩm từ cuốc, thuổng, dao, liềm, chạm, đục… Tuy số lượng hạn chế hơn làm máy móc nhưng chất lượng rất chuẩn, nhiều người vẫn tìm đến đặt hàng, ông làm không hết việc. Nhờ chịu khó gắn bó với lò rèn thủ công của gia đình, những năm qua, ông bà Liễu nuôi các con học hành thành đạt. Hiện nay, tuổi đã ngót 70, nhưng ông bà vẫn kiếm được khoản thu nhập vài triệu đồng/người/tháng nhờ nghề truyền thống của cha ông.

Ðiều đặc biệt, cùng với duy trì sản xuất các sản phẩm rèn truyền thống, nhiều năm nay, người Hương Ðường nhạy bén, phát huy lợi thế nghề truyền thống để kinh doanh các sản phẩm của nghề này. Trước kia, nếu hầu hết các hộ tự sản xuất, tự bán sản phẩm, thì giờ đây, quy mô sản xuất được nâng lên, nhiều hộ không sản xuất mà lấy hàng của làng mình và các làng rèn nổi tiếng khác để bán. Người làng Hương Ðường từ già, trẻ, thanh niên, nam nữ quanh năm rong ruổi ở khắp mọi miền đất nước để buôn bán dao, cuốc, xẻng. Thông thường, một năm, người làng chỉ về vài lượt khi có lễ tết, tuy vất vả bôn ba nhưng thu nhập rất khá. Ông Ðỗ Ðức Long (thôn Hương Ðường) chia sẻ, gia đình ông có 6 lao động chính thì cả 6 người hiện đều đi buôn bán các sản phẩm rèn, mỗi người mỗi ngả. Các chợ từ Móng Cái đến Cà Mau, Phan Thiết, Sài Gòn ông đều đã có mặt. Vất vả cực nhọc, bù lại, các sản phẩm dao, rìu, cuốc, xẻng của các làng rèn truyền thống miền Bắc, trong đó có Hương Ðường quê ông được đánh giá “ăn đứt” chất lượng hàng Trung Quốc, Thái Lan hay nhiều nơi khác. Nhờ đó, hàng bán rất chạy, bình quân, mỗi tháng ông và các thành viên trong gia đình thu nhập từ 7 - 10 triệu đồng/người từ bán sản phẩm rèn.

Bà Phạm Thị Hạ, Trưởng thôn Hương Ðường cho biết: Cả thôn hiện có 148 hộ với trên 500 nhân khẩu thì có đến 90% số hộ làm nghề sản xuất, buôn bán sản phẩm rèn, thu hút hàng trăm lao động. Ðối với các hộ duy trì nghề rèn truyền thống, tùy quy mô đầu tư khác nhau, mỗi hộ có thu nhập khác nhau, nhưng trừ chi phí, tối thiểu đạt mức 3 - 5 triệu đồng/người/tháng. Các hộ kinh doanh sản phẩm rèn có thu nhập cao hơn, thông thường đạt từ 5 - 10 triệu đồng/người/tháng. Nhờ nguồn thu nhập từ làm nghề và kinh doanh sản phẩm làng nghề, đến nay, hầu hết các hộ trong thôn có kinh tế khá, giàu, hàng chục hộ đã xây dựng nhà biệt thự, nhà cao tầng, mua sắm tiện nghi đắt tiền, đời sống nhân dân được nâng cao rõ rệt. Ðây cũng là động lực để những người thợ rèn Hương Ðường tiếp tục gắn bó, gìn giữ và phát huy nghề truyền thống của cha ông.

Quỳnh Lưu