Chúng tôi về Quỳnh Hưng vào đúng dịp các đội viên của Đội du kích Vạn Thắng năm xưa (nay là xã Quỳnh Hưng) gặp mặt chuẩn bị cho ngày kỷ niệm (15/7 âm lịch) hàng năm. Hơn 20 cụ ở tuổi xưa nay hiếm, chân có phần chậm, tay có chút run, trí nhớ không còn được minh mẫn như trước nhưng khi chúng tôi tỏ ý muốn được nghe kể về những năm tháng kháng chiến của Đảng bộ và nhân dân xã nhà, các cụ, người này gợi nhớ cho người kia rồi hào hứng kể về những trận đánh, những con người đã tô thắm trang sử vàng của quê hương. Tháng 4/1945, Việt Minh ở các thôn đẩy mạnh tuyên truyền Chương trình cứu nước và Điều lệ Việt Minh, tập hợp lực lượng ủng hộ Việt Minh, vận động nhà hảo tâm, nhà giàu nấu cháo, cơm phát chẩn cứu đói, viết thư bỏ vào túi áo các tên chánh tổng, lý trưởng yêu cầu lấy thóc công quỹ nấu cơm phát cho người nghèo. Chánh, phó tổng, lý trưởng phải làm theo. Cũng trong thời gian này, tổ tự vệ được thành lập với mục đích bảo vệ cán bộ Việt Minh, trấn áp các phần tử chống đối; rèn, sắm vũ khí và luyện tập sẵn sàng khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền. Sau ngày 1/5/1945, cao trào kháng Nhật cứu nước dấy lên mạnh mẽ. Trong khi đó, tay chân Đại Việt phản động đến các thôn, xã dò la tin tức. Bên cạnh bắt và xử lý một số tên, để đề phòng, tự vệ các thôn duy trì trạm canh gác, báo động tại một số điểm. Khi phát hiện bọn chúng thì tự vệ nổi chiêng, trống báo động… Kể về ngày tham gia khởi nghĩa giành chính quyền, các cụ không khỏi xúc động: Sáng ngày 19/8/1945, tại các làng: Tang Giá, Tài Giá, Mỹ Giá, Phúc Bồi, hàng chục người tham gia lực lượng giành chính quyền. Đoàn được trang bị 1 súng ngắn, 1 súng bắn chim và kiếm, gậy, cuốc, thuổng… tiến về huyện lỵ. Khoảng 12 giờ trưa, lực lượng khởi nghĩa từ các khu tiến về huyện đường. Thừa phái, huấn đạo, lính lệ đã nhanh chóng đầu hàng, nộp sổ sách, giấy tờ, con dấu cho Ủy ban cách mạng lâm thời huyện. Từ ngày 20 đến ngày 30/8/1945, Việt Minh các làng tổ chức mít tinh tại đình, chùa, có đông đảo nhân dân, chánh, phó tổng, lý trưởng, hương hội đến dự. Mặc cho nước lụt, nhiều người vẫn đi mủng, đi bè đến dự mít tinh. Tại đây, Việt Minh thông báo tình hình tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong cả nước, trong tỉnh, huyện và đọc Thông cáo của Ủy ban cách mạng lâm thời huyện về việc giải thể chính quyền tổng, xã, thôn do phát xít Nhật lập ra, lấy làng làm đơn vị thành lập Ủy ban cách mạng lâm thời làng; yêu cầu chánh, phó tổng, lý trưởng, hương hội phải nộp triện đồng và giấy tờ sổ sách. Nhân dân các làng trong xã đã góp phần làm nên Cách mạng Tháng Tám lịch sử, cùng với nhân dân cả nước từ thân phận nô lệ lầm than đã trở thành người dân của một nước Việt Nam độc lập, quyết tâm xây dựng và bảo vệ chính quyền cách mạng.

Hồi tưởng được những câu chuyện về thời kỳ chống Pháp như làm cho các đội viên du kích năm xưa trẻ lại. Ông Trần Viết Bình, nguyên đội viên đội tự vệ, Đội trưởng Đội du kích xã Vạn Thắng nhớ lại: Để bảo vệ giao thông liên lạc của cấp trên qua đường 217 và báo động cho các thôn Tài Giá, Mỹ Giá, Phúc Bồi, Huyện ủy chỉ đạo thành lập đội quân báo đón, đưa cán bộ; lập các trạm viễn tiêu theo dõi địch từ thôn Quảng Bá đến Tài Giá. Xã Vạn Thắng đã thành lập 1 tổ viễn tiêu cơ động gồm 3 du kích và được trang bị 1 súng ngắn, mã tấu, lựu đạn, sử dụng 1 chiếc cồng của họ Nguyễn Hữu để báo tín hiệu. Khi nhận được tín hiệu địch hành quân trên đường 217 đến Vạn Thắng, tổ viễn tiêu đánh một hồi cồng dài, sau đó cứ đánh 2 tiếng một và rút về Tài Giá. Các thôn nghe tiếng cồng đồng loạt báo động; cán bộ giao liên và nhân dân nhanh chóng sơ tán tránh địch. Nhớ lại trận đánh đã trở thành ngày gặp mặt truyền thống của du kích Vạn Thắng, các cụ không khỏi xúc động: Ngày 28/8/1950 (tức ngày 15/7 năm Canh Dần), bộ đội bố trí trận đánh địch tuần tra trên đường 217, đoạn từ Tài Giá đến cầu Sa. Trong khi bộ đội Hải Kiến (Hải Phòng) có khoảng 1 trung đội ém quân tại Tài Giá, một số đào hố độn thổ gần đường thì bộ đội của huyện mai phục ở cầu Sa, du kích Vạn Thắng mai phục ở một số vị trí thích hợp, có một số đào hố độn thổ trên ruộng lúa. Trận địa được bố trí từ nửa đêm. Sáng hôm sau, địch từ bốt Quỳnh Côi hành quân trên đường 217 đến Tài Giá với số lượng đông hơn mọi khi. Đợi cho địch lọt vào trận địa, bộ đội Hải Kiến nổ súng tiêu diệt nhiều tên địch; bộ đội, du kích độn thổ bên đường bật dậy tấn công. Bị đánh bất ngờ, địch tháo chạy về phía cầu Sa. Tại đây, bộ đội huyện xả súng tiêu diệt nhiều tên. Du kích mai phục ở đường Phúc Bồi phối hợp tấn công. Trận đánh kết thúc, ta tiêu diệt và bắt sống 24 tên địch nhưng có 5 chiến sĩ du kích Vạn Thắng hy sinh.

Chiến tranh đã đi qua, lịch sử sẽ mãi mãi ghi nhận những người con quê hương Vạn Thắng đã chiến đấu, hy sinh, những người đã cống hiến công lao, của cải cho cuộc kháng chiến vĩ đại của dân tộc. Viết tiếp những chiến công của các thế hệ đi trước, Đảng bộ và nhân dân Quỳnh Hưng đã và đang ra sức thi đua thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng bộ xã nhiệm kỳ 2015 - 2020, quyết tâm trở thành xã nông thôn mới vào cuối năm 2015.

Xuân Phương