Nhân sự kiện này, Giáo sư Hà Huy Khoái đã dành thời gian trò chuyện với phóng viên báo Sài Gòn Tiếp Thị.

Giáo sư lý giải như thế nào về “hiện tượng Ngô Bảo Châu”?

Khi Ngô Bảo Châu còn học phổ thông, tôi có dạy một số buổi ở đội tuyển của Châu trước khi lên đường đi thi Olympic toán quốc tế. Đó là một người có tài năng xuất chúng. Một người đặc biệt kiên trì, có ý chí vô cùng lớn, dám dấn thân cho toán học, đặt cả sự nghiệp của mình vào đó (từ khi làm luận án tiến sĩ đến nay Ngô Bảo Châu vẫn không thay đổi mục tiêu lớn đã đặt ra từ đầu, mặc dù đó là một đề bài vô cùng khó). Thứ ba, Ngô Bảo Châu có một phẩm chất xứng đáng là nhà khoa học: sự tự tin. Điều cuối cùng, anh may mắn được làm việc tại một trung tâm toán học lớn, có đủ điều kiện để theo đuổi đam mê. Nếu không hội đủ cả bốn yếu tố trên, rất khó có được “hiện tượng Ngô Bảo Châu”.

Cậu học trò Ngô Bảo Châu (bên phải) chụp ảnh cùng thầy Hà Huy Khoái. (Ảnh: VnMedia)

Thưa giáo sư, có một sự thật là, những năm qua, ngoài những dịp học sinh của ta đi thi Olympic toán có thành tích cao được nhiều người biết đến, ngành toán trong nước nói chung có vẻ trầm lắng…

Tôi có lần đã ví toán học cần cho cuộc sống như không khí, nhưng không khí thì trong suốt. Toán học trong đời sống cũng vậy. Số người biết đến Ngô Bảo Châu chắc sẽ ít hơn số người biết đến cầu thủ Lê Công Vinh hay ca sĩ Hồ Ngọc Hà… Đổi lại là chúng tôi được làm việc mình thích, cho nên nếu có “hy sinh” cho toán học thì cũng là sự công bằng.

Việc nhà toán học Ngô Bảo Châu hàng năm vẫn về nước dạy, được trả lương mức cao nhất 5 triệu đồng/tháng, chỉ bằng một ngày lương đi dạy ở nước ngoài, cho thấy đời sống của người làm khoa học trong nước nói chung, trong đó có các nhà toán học, chưa đủ mạnh để tạo nên những “đột biến”, thưa giáo sư?

Nghề toán cũng như lĩnh vực khoa học nói chung đều nghèo, rất khó khăn cho thế hệ trẻ để họ có thể kiên định đi theo con đường này. Trong khi đó, Nhà nước vẫn chưa có chính sách thu hút nhân tài thực sự hiệu quả. Tôi hy vọng trường hợp Ngô Bảo Châu được mời về, trả lương cao, cấp căn hộ… sẽ mở ra một thay đổi đột phá trong chính sách của Nhà nước. Ngô Bảo Châu vốn được đào tạo trong nước, trong một thời gian ngắn được đào tạo và làm việc ở nước ngoài, đã giành được đỉnh cao, chứng tỏ chính sách đào tạo tốt không chỉ ở bậc phổ thông mà cả ở bậc đại học và sau đại học, đã dẫn đến kết quả đó. Phải nói rằng, Ngô Bảo Châu đã làm cho các nhà lãnh đạo nhận ra vấn đề nguồn nhân lực cho các ngành khoa học cơ bản trong nước một cách rõ rệt hơn. Vấn đề là, thu hút người tài từ bên ngoài là rất cần, nhưng song song với việc đó, phải tạo điều kiện cho người trong nước phát triển tốt vì đây là lực lượng chủ yếu, có thế người ở ngoài mới mong muốn trở về…

Vậy, nói rõ hơn, “sự kiện Ngô Bảo Châu”, theo giáo sư, sẽ không chỉ là câu chuyện một người Việt Nam trẻ tuổi giành được “Nobel của toán học”, mà còn là câu chuyện rất lớn liên quan đến “vận mệnh” ngành toán?