15 năm Ngày Việt Nam gia nhập tổ chức ASEAN, xin điểm một vài dấu mốc quan trọng trong sự hình thành và phát triển của ASEAN.

Còn nhớ, trước chiến tranh thế giới thứ hai, hầu hết các nước Đông Nam á (trừ Thái Lan) là thuộc địa của các nước thực dân phương Tây. Khi Chiến tranh thế giới thứ hai đi vào hồi kết, nhất là từ tháng 8-1945, thì hầu hết các dân tộc Đông Nam á đã nổi dậy lật đổ ách thống trị thực dân, giành lại chính quyền.

Cho tới những năm 50 của thế kỷ XX, các nước Đông Nam á lần lượt giành được độc lập. Sau khi giành được độc lập và đứng trước những yêu cầu phát triển kinh tế, xã hội của đất nước, nhiều nước Đông Nam á chủ trương thành lập một tổ chức liên minh khu vực nhằm cùng nhau hợp tác phát triển. Và thế là dấu mốc đáng nhớ đầu tiên ra đời: Ngày 8-8-1967, Hiệp hội các nước Đông Nam á (viết tắt theo tiếng Anh là ASEAN) đã được thành lập tại Băng Cốc (Thái Lan) với sự tham gia của 5 nước: In-đô-nê-xi-a, Ma-lai-xi-a, Phi-líp-pin, Xin-ga-po và Thái Lan.

Trong thời kỳ mới thành lập, ASEAN đã có hai văn kiện quan trọng: Thứ nhất là “Tuyên bố Băng Cốc” (8-1967), xác định mục tiêu của ASEAN là phát triển kinh tế và văn hóa thông qua những nỗ lực hợp tác chung giữa các nước thành viên, trên tinh thần duy trì hòa bình và ổn định khu vực.

Thứ hai, vào gần 10 năm sau, tại Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ nhất họp tại Ba -li (In-đô-nê-xi-a) vào ngày 24-2-1976, những người đứng đầu Chính phủ năm nước đầu tiên của Hiệp hội đã ký Hiệp ước thân thiện và hợp tác ở Đông Nam á tại Ba -li, gọi tắt là Hiệp ước Ba -li quy định những nguyên tắc cơ bản chỉ đạo mối quan hệ hữu nghị và hợp tác giữa các nước thành viên, như: Tôn trọng độc lập, chủ quyền, bình đẳng, toàn vẹn lãnh thổ của nhau và bản sắc dân tộc của tất cả các quốc gia; Quyền của mỗi quốc gia tồn tại theo cách riêng của mình, không bị can thiệp, lật đổ và gây sức ép từ bên ngoài; Không can thiệp và công việc nội bộ của nhau; Giải quyết bất đồng và tranh chấp bằng biện pháp hòa bình; Không đe dọa hay sử dụng vũ lực; Hợp tác có hiệu quả giữa các nước.

Cơ cấu tổ chức ban đầu của ASEAN gồm: Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao các nước thành viên (mỗi năm một lần). ủy ban thường trực. Ban thư ký. ủy ban phối hợp và 9 ủy ban chuyên môn. Trụ sở chính của ủy ban thường trực đống tại Băng Cốc (Thái Lan), trụ sở của Ban thư ký đóng tại Gia -các -ta (In-đô-nê-xi-a).

Từ đầu năm 80 của thế kỷ XX, do “vấn đề Cam -pu-chia”, quan hệ giữa các nước ASEAN và ba nước Đông Dương trở nên căng thẳng. Cũng trong thời gia này, nền kinh tế các nước ASEAN đã có những bước chuyển biến mạnh mẽ và đạt được sự tăng trưởng cao như Xin -ga-po, Ma-lai-xi-a, Thái Lan …

Năm 1984, sau khi giành được độc lập, Bru-nây đã tham gia và trở thành thành viên thứ 6 của ASEAN. Sau chiến tranh lạnh, nhất là khi vấn đề Cam -pu-chia được giải quyết, tình hình Đông Nam á đã được cải thiện rõ rệt. Tháng 7-1992, Việt Nam và Lào chính thức tham gia Hiệp ước Ba -li. Đây là bước đi đầu tiên tạo cơ sở để Việt Nam hòa nhập  vào các hoạt động của khu vực Đông Nam á.

Tiếp đó, vào ngày 28-7-1995, Việt Nam chính thức gia nhập và trở thành thành viên thứ bảy của ASEAN. Tháng 9-1997, Lào và Mi -an-ma gia nhập ASEAN. Tháng 4-1999, Cam-pu-chia được kết nạp vào tổ chức này.

Như thế, ASEAN từ 5 nước thành viên đã phát triển thành 10 nước thành viên. Với 10 nước thành viên, ASEAN trở thành một tổ chức khu vực ngày càng có uy tín với những hợp tác kinh tế (AFTA, 1992) và hợp tác an ninh (Diễn đàn khu vực ARF, 1994).

Nhiều nước ngoài khu vực đã tham gia hai tổ chức trên như: Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Mỹ, ấn Độ … Đây là thời kỳ mở ra một chương mới trong lịch sử khu vực Đông Nam á.

Đối với Việt Nam, từ ngày gia nhập ASEAN đến nay đã tròn 15 năm. 15 năm, Việt Nam đã đóng góp rất nhiều cho sự thành công của ASEAN. Quan hệ Việt Nam - ASEAN phát triển đều khắp trên tất cả các lĩnh vực.

Sau khi gia nhập ASEAN, chúng ta đã nỗ lực thúc đẩy việc kết nạp các nước Lào, Mi-an-ma và Cam -pu-chia vào Hiệp hội, đưa tới sự hình thành một ASEAN bao gồm cả 10 nước Đông Nam á. Chỉ 3 năm sau khi gia nhập ASEAN, Việt Nam đã tổ chức thành công Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 6 tại Hà Nội, góp phần quan trọng vào việc củng cố tình đoàn kết, sự thống nhất và hợp tác trong ASEAN, củng cố vị thế và hình ảnh của Hiệp hội sau cuộc khủng hoảng kinh tế khu vực.

Chúng ta cũng đã hoàn thành tốt trọng trách Chủ tịch Uỷ ban Thường trực ASEAN và Chủ tịch ARF giai đoạn 2000-2001. Chúng ta đã cống hiến tích cực vào việc củng cố những nguyên tắc cơ bản đã được thỏa thuận, xác định rõ các phương hướng phát triển của khu vực cũng như xây dựng các quyết sách lớn như Tầm nhìn 2020, Chương trình Hành động Hà Nội, Tuyên bố Hà Nội về thu hẹp khoảng cách phát triển, Chương trình tiểu vùng Mê Kông, Sáng kiến phát triển Hành lang Đông -Tây...

Việt Nam cũng có những đóng góp quan trọng vào việc tăng cường hợp tác giữa ASEAN với các nước đối thoại, trong đó có nhiều nước và trung tâm lớn của thế giới, nâng cao vị thế của ASEAN trên trường quốc tế.

Tuy nhiên, dấu mốc quan trọng nhất, đầy dấu ấn nhất của Việt Nam đối với ASEAN chính là năm 2010 này - Năm Việt Nam trong vai trò Chủ tịch ASEAN và cũng là năm đánh dấu 15 năm Việt Nam tham gia ASEAN. Để chuẩn bị cho vai trò Chủ tịch ASEAN năm 2010, từ những năm trước, đặc biệt là năm chuyển giao 2009, Việt Nam đã đẩy mạnh sự tham gia ASEAN và để lại dấu ấn tốt đẹp bằng các hành động cụ thể như tích cực tham gia thúc đẩy hợp tác nội khối và giữa ASEAN với các đối tác bên ngoài trên mọi lĩnh vực.

Việt Nam đã hoàn thành tốt vai trò Phó Chủ tịch Diễn đàn an ninh khu vực (ARF), Chủ tịch Nhóm đặc trách về thu hẹp khoảng cách phát triển (IAI), điều phối quan hệ đối thoại ASEAN -Canada đạt kết quả thiết thực. Việc tham gia tích cực vào quá trình triển khai hiến chương và lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN trong năm 2009 cũng đã thể hiện rõ nét vai trò và trách nhiệm của Việt Nam, trở thành một trong những tiền đề cho việc chuẩn bị đảm nhận chức Chủ tịch ASEAN năm 2010.

Vị thế và tiếng nói của Việt Nam trong ASEAN cũng như tại các diễn đàn quốc tế và khu vực khác ngày càng được coi trọng. Với vai trò Chủ tịch ASEAN năm 2010, Việt Nam tập trung vào các ưu tiên như thúc đẩy đoàn kết và hợp tác ASEAN, đẩy mạnh liên kết khu vực nhằm hiện thực hóa mục tiêu xây dựng Cộng đồng ASEAN, hoàn tất việc đưa Hiến chương ASEAN vào cuộc sống; mở rộng và tăng cường hơn nữa quan hệ hợp tác toàn diện giữa ASEAN với các bên đối tác; củng cố và duy trì vai trò quan trọng của ASEAN tại các khuôn khổ hợp tác khu vực, đóng góp cho hòa bình, ổn định và phát triển ở khu vực châu á-Thái Bình Dương.

Cùng với các ưu tiên trên, việc hỗ trợ quảng bá đất nước và con người Việt Nam cũng được chú trọng; đề cao hình ảnh một nước Việt Nam đổi mới và năng động, có đường lối đối ngoại độc lập, hữu nghị và hợp tác với tất cả các nước, tích cực hội nhập khu vực và quốc tế. Việt Nam đã xác định chủ đề cho năm 2010 là: “Hướng tới Cộng đồng ASEAN: Từ tầm nhìn tới hành động”.

Bước vào năm Chủ tịch ASEAN 2010B, Việt Nam đã khẩn trương triển khai thành công Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN và các hội nghị liên quan tại Đà Nẵng từ 13 đến 14-1-2010. Chủ trì tốt các hội nghị trù bị cấp quan chức cao cấp của ba cộng đồng trụ cột và đặc biệt là vào ngày 8 và 9-4-2010, Việt Nam đã tổ chức thành công Hội nghị Cấp cao ASEAN 16.

Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao, Chủ tịch Uỷ ban Quốc gia về ASEAN 2010 Phạm Gia Khiêm đã cho rằng: ASEAN 16 khẳng định vị thế của Việt Nam. Đây là hội nghị cấp nguyên thủ đầu tiên của ASEAN do Việt Nam chủ trì tổ chức trong Năm Chủ tịch ASEAN 2010. Gần đây nhất, vào ngày 29-6-2010, lần đầu tham dự Hội nghị Thượng đỉnh G20, Việt Nam không chỉ chia sẻ những ý kiến, quan điểm và kinh nghiệm của ASEAN, đóng góp tích cực vào nỗ lực giải quyết các vấn đề kinh tế toàn cầu mà còn để lại dấu ấn, vị thế mới của Việt Nam.

Chúng ta thực sự vui mừng và tự hào khi Việt Nam được bạn bè, cộng đồng quốc tế ngày càng đánh giá cao. Việt Nam là nền kinh tế còn rất nhỏ, nhưng kinh nghiệm của Việt Nam được bạn bè quốc tế coi trọng, đặc biệt là vai trò của chúng ta trong ASEAN. Tại hội nghị, các ý kiến của chúng ta rất được trân trọng, đặc biệt là việc nhiều nguyên thủ các nước chủ động tiếp xúc với Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng. Họ rất hân hoan, ngưỡng mộ Việt Nam, bày tỏ mối thiện cảm và sẵn sàng hợp tác với Việt Nam.

Sự tham gia tích cực và những đóng góp thiết thực của Việt Nam trong tiến trình phát triển của ASEAN 15 năm qua đã được các nước trong và ngoài Hiệp hội ghi nhận và đánh giá cao. Đó cũng là quá trình đem lại cho đất nước ta những lợi ích to lớn và thiết thực trên tất cả các lĩnh vực, từ chính trị, an ninh, kinh tế đến văn hóa, xã hội.

Trên cơ sở đó, trong thời gian tiếp nối, Việt Nam sẽ tiếp tục sát cánh cùng các nước bạn trong Hiệp hội chủ động, tích cực thúc đẩy hợp tác, cùng nhau vững bước tiến tới một Cộng đồng ASEAN năng động, tự cường, vì lợi ích của nhân dân các nước ASEAN, vì hòa bình, ổn định, phát triển và phồn vinh của Đông Nam á nói riêng và cộng đồng nhân loại nói chung…
      

Nguyễn Viết Chính

64/6 Đặng Huy Tứ, Trường An, Tp. Huế