Song hành với việc xây dựng nông thôn mới (NTM) là xây dựng đời sống văn hóa NTM, bao hàm việc xây dựng con người mới; nâng cao đời sống tinh thần của người dân trên nền tảng bản sắc văn hóa truyền thống; tăng cường hiệu quả hoạt động của các thiết chế văn hóa (TCVH) cơ sở; thực hiện tốt quy ước thôn làng văn hóa; xây dựng mô hình hoạt động của các câu lạc bộ, tổ, đội, nhóm văn nghệ; huy động cả xã hội để phát triển sự nghiệp văn hóa là cơ sở, nền tảng phát triển kinh tế, góp phần không nhỏ trong công cuộc xây dựng NTM. Việc quan tâm đầu tư xây dựng TCVH đã và đang được quan tâm, công tác xã hội hóa được chú trọng với phương châm: “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân hưởng thụ”. Một số địa phương đã có chính sách hỗ trợ xây dựng nhà văn hóa (NVH) thôn, tổ dân phố. Điển hình: huyện Hưng Hà hỗ trợ mỗi NVH xây mới 30 triệu đồng, thành phố hỗ trợ mỗi NVH xây mới từ 50 - 100 triệu đồng, mỗi NVH tu sửa 30 triệu đồng.

Tây Giang (Tiền Hải) là 1 trong 14 xã được UBND tỉnh công nhận đạt chuẩn NTM năm 2013. Trong quá trình hoàn thiện 19 tiêu chí NTM, tiêu chí số 6 và 16 về văn hóa được cấp ủy, chính quyền xã và các thôn chú trọng. Kết quả, phong trào văn hóa văn nghệ, thể dục thể thao của Tây Giang đã trở thành điểm sáng của huyện. NVH xã khang trang, đi vào hoạt động nền nếp, có hội trường đa năng, sân vận động, thư viện, tủ sách pháp luật… 5/5 NVH thôn được xây dựng theo một mẫu thiết kế với tổng giá trị đầu tư trên 1 tỷ đồng/1 NVH (trong đó nhân dân đóng góp 30%, Nhà nước hỗ trợ 70%). Các NVH thôn đều được trang bị đầy đủ, thành lập các tổ, đội, nhóm văn nghệ và các loại hình câu lạc bộ (CLB).

Tuy nhiên, không ít địa phương, vai trò của các TCVH vẫn chưa được phát huy hết. Minh chứng cụ thể là chỉ khi được gọi đến họp bàn về vấn đề có liên quan, hay liên hệ khi có việc cần thì người dân mới đến NVH. Bên cạnh đó, tuy được đầu tư xây dựng khá khang trang, được trang bị các thiết bị âm thanh, ti vi trị giá hàng chục triệu đồng nhưng chúng chỉ được sử dụng trong những lần hội họp, sinh hoạt của các hội, đoàn thể ở cơ sở. Xã Vũ Sơn (Kiến Xương) là một trong những xã như thế. Các thôn trong xã đều làm tốt công tác dân vận, vận động người dân đóng góp xây dựng NVH nên 100% các thôn đều đã có NVH. Tuy nhiên, xây dựng xong, các NVH rất ít được sử dụng. Chúng tôi có dịp về tìm hiểu NVH thôn Phương Cáp, xã Hiệp Hòa (Vũ Thư). Khang trang, kiên cố chính là cảm nhận của chúng tôi khi quan sát bên ngoài, tuy nhiên, bụi, màng nhện đã phủ kín các cánh cửa, khóa cũng đã hoen gỉ, ngoài sân cỏ mọc um tùm. Ông Bùi Văn Hải, thôn Phương Cáp chia sẻ: Nên tổ chức các buổi chiếu phim tư liệu, giới thiệu các mô hình kinh tế giỏi hoặc phối hợp với các ngành chức năng tổ chức các lớp tập huấn kỹ thuật nông nghiệp cho người dân tại đây, như vậy NVH mới không thành “nhà văn khóa”. Thiết nghĩ đó cũng là một trong những cách làm hay để các NVH không còn tình trạng thường xuyên “cửa đóng then cài” như hiện nay.

Nơi có NVH thôn thì không phát huy tác dụng, ngược lại, nơi cần thì chưa được đầu tư xây dựng. Xã Chi Lăng (Hưng Hà) có 7 thôn thì 6 thôn chưa có NVH, đây là một trong những địa phương có phong trào văn hóa văn nghệ, thể dục thể thao mạnh của huyện Hưng Hà, trong đó nổi bật là CLB pháo đất. Mỗi lần hội họp, thôn thì mượn nhà dân, thôn thì dựng bạt rất bất tiện. Khó khăn là vậy nhưng nhờ làm tốt công tác tuyên truyền, thực hiện xây dựng NTM ở Chi Lăng đã được đẩy nhanh tiến độ, hết năm 2014, Chi Lăng hoàn thành 14/19 tiêu chí, phấn đấu hết năm 2015 hoàn thành xây dựng NTM, trong đó có việc xây mới hệ thống NVH.

Quyết định số 1479 ngày 12/7/2013 của UBND tỉnh quy định tạm thời về đánh giá kết quả thực hiện 19 tiêu chí trong Bộ tiêu chí quốc gia về xây dựng NTM và xét công nhận xã đạt chuẩn NTM đã linh hoạt trong việc quy định đạt chuẩn tiêu chí số 6 so với quy định của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, tạo điều kiện cho nhiều địa phương hoàn thiện được tiêu chí này. Xây dựng TCVH là việc cần thiết để giữ gìn, phát huy những giá trị truyền thống tốt đẹp, sáng tạo nên các sản phẩm tinh thần có ý nghĩa. Việc xây dựng đã khó, để duy trì và phát huy hết hiệu quả của nó lại càng khó hơn, đòi hỏi sự chung tay vào cuộc của toàn xã hội.

Hà Linh