“Thầy giáo làng”

Về làng Lộng Khê, xã An Khê (Quỳnh Phụ), chúng tôi được trực tiếp tham gia một buổi dạy múa Bát Dật do nghệ nhân trong làng truyền dạy cho lớp trẻ. Không bó buộc trong những khoảng thời gian cố định, không nặng về lý thuyết, các thế hệ cùng nhau luyện tập, người đi trước hướng dẫn cho người đi sau. Bà Nguyễn Thị Nhân (53 tuổi) vừa chỉnh động tác múa cho em Nguyễn Thị Duyên (16 tuổi) vừa chia sẻ: Chúng tôi luôn uốn nắn, chỉ bảo các cháu cụ thể như vậy để các cháu dễ hiểu, dễ nhớ. Học điệu múa này mà chỉ nói miệng thì không thể làm được. Cũng giống như các cháu, trước kia chúng tôi cũng được các cụ trong làng truyền dạy, nay tôi đem chính những điều mình học được để chỉ bảo cho con cháu.

Về phường múa rối làng Ðống, xã Ðông Các (Ðông Hưng), chúng tôi gặp nghệ nhân Phạm Ðình Viêm đang hướng dẫn người học trò Nguyễn Văn Thám điều khiển con rối. Ông cho biết: Tôi dạy anh Thám từ cách tạo tác con rối cho đến cách sử dụng rối biểu diễn, cùng làm, cùng học sau nhiều tháng, quá trình này phải “cầm tay chỉ việc” chứ không chỉ nói suông được. Ðiểm chung ở những nghệ nhân dân gian, họ đều không phải là những người được đào tạo với các kỹ năng sư phạm mà là những con người bước ra từ đời sống làng quê, đem chính những vốn hiểu biết, vốn kinh nghiệm của mình kế thừa từ thế hệ đi trước truyền lại cho thế hệ sau.

Em Nguyễn Thị Duyên kể về những “cô giáo” của mình: Ðến gần ngày hội làng là các bác trong tổ múa Bát Dật lại tổ chức lớp dạy múa. Ban ngày ai cũng bận việc đồng áng nên các bác chỉ tranh thủ được thời gian buổi tối hướng dẫn chúng em luyện tập. Ngày nào cũng vậy, các bác đều đến đón chúng em đi rồi lại đưa chúng em về. Trong những ngày ấy, thời gian nghỉ ngơi của các bác gần như không có, nhưng chẳng ai than phiền mệt mỏi, các bác vẫn tận tình chỉ bảo, uốn nắn cho chúng em.

Không ngại vất vả, chỉ lo thất truyền

Ông Tạ Xuân Ðộ, nghệ nhân làng nón xã Thụy Trình (Thái Thụy) nhớ lại: Trước kia, nghề nón còn tạo ra thu nhập, người đến học ở nhà tôi đông lắm, có người ở Thụy Phong, Thụy Sơn cũng xuống đây theo học, chúng tôi còn nuôi cơm họ cho đến khi thành nghề. Nhưng khoảng chục năm trở lại đây thì không còn được như thế nữa, người trong làng đa phần đều chuyển nghề, không còn người nơi khác đến học, giờ chúng tôi chỉ có dạy con, dạy cháu trong nhà giữ lấy nghề của cha ông để lại.

Về làng chiếu Hới, xã Tân Lễ (Hưng Hà) ngày nay đâu đâu cũng bắt gặp hình ảnh những chiếc máy làm chiếu công nghiệp chạy hết công suất, tiếng kẽo kẹt của khung dệt chiếu ngày một thưa dần. Hộ ông Ðoàn Trọng Cách ở thôn Hải Triều là một trong số ít hộ còn sản xuất chiếu thủ công. Ông cho biết: Trước đây cả làng ai cũng dệt chiếu tay, giờ thì chỉ còn vài ba nhà làm thôi. Tôi cũng từng dạy cho nhiều người, giờ có máy móc rồi, muốn dạy cũng không ai hứng thú theo học. Thế hệ chúng tôi mà ra đi chắc những kỹ thuật chao mơ, làm chiếu đậu có lẽ cũng không còn nữa.

Nghệ nhân nhân dân Phạm Văn Nhiêu cũng chia sẻ: Làng chạm bạc Ðồng Xâm vốn nổi tiếng với nghề chạm trổ, điêu khắc trên vàng, bạc, đồng nhưng ngày nay số lượng người trẻ theo nghiệp này hiếm quá. Thế hệ trẻ ở địa phương hiện nay không mặn mà với công việc này nữa vì ngày công lao động thấp, chỉ từ 120.000 - 150.000 đồng/ngày. Phần lớn các cháu chỉ học các lớp ngắn hạn để làm kim hoàn rồi tản đi các nơi làm ăn, trong làng chỉ có những người già gắn bó với công việc này. Chúng tôi không ngại truyền nghề cho các cháu, chỉ lo sau này người theo học ngày một ít đi, rồi những kỹ thuật cao của nghề không còn ai lưu giữ.

Không chờ những đóa hoa tươi thắm ngày 20/11, không đợi tiếng gọi người thầy, song họ vẫn có những lứa học trò trưởng thành từ những lời dạy mang đậm hồn quê ấy. Những người thầy “không giáo án” vẫn âm thầm lưu giữ, truyền dạy những tri thức dân gian, gửi gắm vào thế hệ hậu sinh. Mong muốn lớn nhất của họ là nhìn thấy những giá trị tốt đẹp mà cha ông đã dày công gây dựng còn tiếp tục được phát huy, nền văn hóa Việt Nam mãi mãi trường tồn, phát triển. Những người thầy truyền nghề cũng như những người thầy đứng trên bục giảng, họ là những con người đang ngày ngày làm đẹp cho xã hội, làm đẹp cho cuộc đời, họ xứng đáng được trân trọng và tôn vinh.

Thảo Tiên