HIỂU VỀ QUÂN - THẦN - TÁ - SỨ

Các bậc đại danh y tiền bối xưa có cách nhìn thật tài tình, đã đánh giá rất cao về phương thuốc chữa bệnh và coi việc sắp đặt phối ngũ các vị thuốc trong bài thuốc giống như vai trò, vị trí, ngôi thứ, quyền năng của vua tôi trong triều đình vậy. Chính vì thế mà phương thuốc và các vị thuốc cũng được nhân cách hóa tựa một bức tranh phản chiếu giống như trật tự bộ máy của triều đình có phân vai rõ: quân - thần - tá - sứ.

Đông y coi quân - thần - tá - sứ như là một bảo bối, như là kim chỉ nam cho người thầy thuốc kê đơn chữa bệnh. Khi kê một đơn thuốc đông y thì các vị thuốc được phân định rõ ràng theo bốn nhóm là quân - thần - tá - sứ.

1. Nhóm các vị thuốc là quân dược

Quân tức là vua. Các vị thuốc làm quân là chủ dược có vai trò quan trọng bậc nhất, có tác dụng chữa nguyên nhân và các triệu chứng chính của bệnh. Vị thuốc chủ dược (quân) được coi như vị vua trong triều đình.
Tuy nhiên, đơn thuốc có thể kê từ một hoặc vài vị quân làm chủ dược - cũng giống như một liên bang nước lớn, có chia ra nhiều nước nhỏ thì mỗi nước nhỏ cũng có 1 vị vua nhỏ cát cứ ở một vùng.

2. Nhóm các vị thuốc là thần dược

Thần dược giống như vị tể tướng, phụ tá ở lĩnh vực trọng yếu cho nhà vua trong triều đình. Các vị thuốc nhóm thần dược có tác dụng phụ trợ, nâng thêm tác dụng cho vị thuốc chính, hoặc chữa vào một triệu chứng cụ thể của bệnh. Một đơn thuốc phức tạp thường bao gồm nhiều vị thần dược; còn phương thuốc đơn giản lại có thể không có thần dược.
Như vậy, trong một vương quốc có thể không có, hoặc có thể có vài tể tướng phò tá cho nhà vua ở các lĩnh vực khác nhau.

3. Nhóm các vị thuốc là tá dược

Tá dược có vai trò giống như những vị thượng thư, phụ tá cho vua và tể tướng, đảm nhiệm công việc thuộc các lĩnh vực khác nhau trong triều. Tá dược là nhóm các vị thuốc có tác dụng hiệp đồng với thần dược, cùng hỗ trợ cho quân dược để chữa bệnh và trị liệu những triệu chứng bệnh. Đặc biệt, tá dược còn có tác dụng tiêu trừ độc tính hoặc giải trừ một số tác dụng phụ không có lợi của quân dược và thần dược.

4. Nhóm các vị thuốc là sứ dược

Sứ dược có vai trò như một vị sứ giả, làm nhiệm vụ ngoại giao, gắn kết, đưa dẫn, truyền đạt mệnh lệnh của vua trong triều đình. Nhóm các vị thuốc là sứ dược có hai tác dụng chính: một là đưa dẫn thuốc đến ổ bệnh để tập trung tác dụng điều trị; hai là điều hòa các vị thuốc trong một phương thuốc nhằm làm tăng giá trị chữa bệnh.

5. Trong thế giới các vị thuốc cũng rất phong phú về tác dụng tính vị và quy kinh; có những vị thuốc trong cùng một nhóm hoặc ở các nhóm khác nhau thuộc quân - thần - tá - sứ, có thể chúng phối hợp cộng tác nâng cao công hiệu chữa bệnh, nhưng cũng có thể chúng kỵ nhau làm giảm đi tác dụng xấu gây hại cho người dùng.

BÀN LUẬN VỀ QUÂN - THẦN - TÁ - SỨ VÀ ỨNG DỤNG

1. Hiện nay, trước vấn nạn gian và tham cho nên không ít người đã tìm mọi cách tác động làm thoái hóa, biến chất, biến tính của một số vị quân - thần - tá - sứ trong phương thuốc, bài thuốc.

2. Ngày nay, một số vị thuốc với vai trò là quân - thần - tá - sứ  trong phương thuốc, bài thuốc đã bị gian thương chiết suất mất chất, bị mông má hình hài, bị tẩm ướp tạo ra màu giả, mùi giả, vị giả khiến cho:

Quân không còn là quân
Thần không ra hồn thần
Tá đâu còn chính tá
Sứ chẳng ra hình sứ.

Để chữa khỏi bệnh cho bách tính là cả một chặng đường gian nan đối với các lương y chân chính.

3. Muốn dùng thuốc nam trong vườn nhà để chữa bệnh, các bạn cần tìm hiểu chính xác về tính chất, tác dụng của từng loại cây, lá, củ, hoa, quả, thuốc nam đó.

4. Cần tìm hiểu và phối hợp một số loại thuốc nam trong vườn nhà với nhau tạo thành bài thuốc nam đơn giản nhằm làm tăng tác dụng chữa bệnh.

5. Nên biết và nhớ những loại thuốc nam trong vườn nhà có tính kỵ nhau để tránh dùng chung gây ảnh hưởng đến sức khỏe.

6. Những gì chưa biết, chưa rõ về cây thuốc nam, về tác dụng, về cách dùng, liều lượng dùng, về cách phối hợp các vị thuốc và tính chất kỵ nhau của một số vị thuốc thì cần hỏi các bác sĩ đông y hoặc hỏi qua các kênh thông tin chính thống (báo, đài phát thanh truyền hình...), chỉ khi nào thật rõ thì mới dùng.

7. Tuyệt đối không nên nghe thấy người ta nói cây này, lá nọ chữa được bệnh này bệnh kia mà đã vội vã tìm dùng, phải hết sức thận trọng và hỏi tư vấn kỹ trước khi dùng.

8. Nếu cần phải sử dụng thuốc nam, thuốc bắc thì các bạn nên tìm đến bệnh viện đông y hoặc các thầy thuốc đông y có kinh nghiệm và uy tín.

Bác sĩ Bùi Vũ Khúc