ặc dù được mệnh danh là một trong những "đất nghề" của cả nước, nhưng các làng nghề sản xuất tiểu thủ công nghiệp của tỉnh Thái Bình một thời gian dài rơi vào khủng hoảng, trì trệ vì mất thị trường xuất khẩu truyền thống ở các nước Ðông Âu. Từ 82 làng nghề, đến năm 2000 cả tỉnh chỉ còn 53 làng nghề hoạt động cầm chừng và chủ yếu dựa vào thị trường trong nước.

Trước sự đi xuống của các làng nghề truyền thống, Tỉnh ủy Thái Bình đã giao cho ngành công nghiệp của tỉnh xây dựng Ðề án khôi phục và phát triển làng nghề giai đoạn từ năm 2000 đến 2005 và từ năm 2005 đến 2010. Trên cơ sở của Ðề án, Ðảng bộ tỉnh đã ra Nghị quyết 01 (NQ 01), NQ đầu tiên của Ðảng bộ tỉnh nhiệm kỳ 2000 - 2005, về xây dựng, phát triển làng nghề và xác định phát triển nghề, làng nghề là một trong năm mục tiêu trọng tâm phát triển kinh tế của tỉnh thời kỳ CNH, HÐH đất nước.

 Sau gần mười năm triển khai, đến nay, cả tỉnh có khoảng 290 làng nghề được cấp bằng công nhận, 100% số xã, phường không nơi nào "trắng nghề". Mỗi năm, các làng nghề giải quyết việc làm cho từ 15 nghìn đến 20 nghìn lao động với thu nhập từ 600 nghìn đến hai triệu đồng/người/tháng. Sản phẩm của làng nghề chiếm khoảng 30% giá trị sản xuất công nghiệp của toàn tỉnh. Các làng nghề phát triển ổn định, trở thành những thương hiệu làng nghề nổi tiếng như thêu Minh Lãng, dệt đũi Nam Cao, chạm bạc Ðồng Xâm, đúc đồng An Lộc... Nhiều nơi dần trở thành vùng nghề như dệt chiếu Quỳnh Phụ, Hưng Hà, Ðông Hưng. Tại những làng nghề, thu nhập từ sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ đã dần trở thành nguồn sống chính của nhiều hộ dân.

Ðến thăm doanh nghiệp thêu Tuấn Dương, một trong mười doanh nghiệp sản xuất hàng thêu có tiếng của làng nghề Minh Lãng, mặc dù đã hẹn trước, nhưng chúng tôi không gặp được anh Hoàng Ðình Chiêm, chủ doanh nghiệp vì đang đi Hàn Quốc ký hợp đồng xuất khẩu. Nói chuyện với chúng tôi, chị Ðỗ Thị Mai, Phó Giám đốc cho biết, làng nghề Minh Lãng chủ yếu thêu  hàng xuất khẩu sang Nhật Bản và Hàn Quốc. Ðây là những mặt hàng "tinh" nên đạt giá trị xuất khẩu cao, doanh thu của doanh nghiệp Tuấn Dương mỗi năm đạt hàng chục tỷ đồng. Các doanh nghiệp làng nghề Minh Lãng không chỉ  tạo việc làm cho hàng nghìn lao động của địa phương mà còn của các huyện bạn, tỉnh bạn. Riêng doanh nghiệp Tuấn Dương đã giải quyết việc làm cho năm nghìn lao động lúc nông nhàn với thu nhập từ 500 nghìn đến một triệu đồng/người/tháng. Chị Mai cho biết, sắp tới, doanh nghiệp tiếp tục phát triển các sản phẩm len móc để tạo thêm công ăn việc làm cho người lao động và phát triển làng nghề. Cũng có chung suy nghĩ như chị Mai, chị Phạm Thị Ngắn, chủ doanh nghiệp sản xuất mây tre đan Tây An tại huyện Tiền Hải cho biết, với trách nhiệm của một người dân sống trong làng nghề, khi nghề truyền thống của cha ông có chiều hướng mai một, ngay từ năm 2000, chị đã tổ chức lại nghề đan trong xã từ hai bàn tay trắng. Với nỗ lực bản thân, cộng với sự hỗ trợ từ chương trình khuyến công, đến nay cơ sở sản xuất của gia đình chị đã trở thành doanh nghiệp sản xuất xuất khẩu hàng mây tre đan hàng đầu của tỉnh, giải quyết việc làm cho hàng chục nghìn lao động trong và ngoài tỉnh với thu nhập từ 600 đến 1,5 triệu đồng/người/tháng. Ðặc biệt, doanh nghiệp Tây An đã nhận 50 cháu bị tàn tật vào làm việc.

Cũng nhờ bước đi táo bạo ngay trong những năm trì trệ của các làng nghề, Công ty Hương Sen ở xã Phương La, huyện Hưng Hà đã vươn ra thị trường quốc tế, tạo nhiều việc làm cho lao động nông thôn. Nghệ nhân Trần Văn Sen, Chủ tịch HÐQT Công ty  sản xuất xuất nhập khẩu Hương  Sen cho biết, bây giờ dù đã đóng góp cho ngân sách Nhà nước cao nhất tỉnh (năm 2005 nộp thuế 100 tỷ đồng, năm 2008 đã là 156 tỷ đồng và sáu tháng đầu năm 2009 này là 100 tỷ đồng), nhưng doanh nghiệp vẫn không quên hỗ trợ làng nghề dệt ở Hưng Hà.

Cùng với sự phát triển của các làng nghề, nhiều gia đình trong tỉnh đã thoát nghèo vươn lên làm ăn khấm khá. Nói chuyện với chúng tôi, nhiều người lao động đã bày tỏ sự phấn khởi vì những kết quả cụ thể từ các mặt hàng tiểu thủ công nghiệp đem lại.

Bí quyết của Thái Bình trong phát triển làng nghề là xây dựng những doanh nghiệp đứng chân ngay trong những làng xã có nghề truyền thống. Ðây là hạt nhân quan trọng cùng với chính sách khuyến công trở thành "bà đỡ" để phát triển nghề thông qua việc hướng nghiệp cho người lao động. Ðối với những làng chưa có nghề truyền thống, tỉnh đã xây dựng một số gia đình có khả năng trở thành chủ tổ hợp làm "vệ tinh" cho doanh nghiệp và dần xây dựng phát triển chính những tổ hợp này trở thành doanh nghiệp.

Ngay từ năm 2001, Thái Bình đã xây dựng chính sách khuyến công, lập quỹ khuyến công và xây dựng mạng lưới khuyến công. Tại mỗi xã đều có cán bộ khuyến công chuyên trách trực tiếp theo dõi hỗ trợ phát triển nghề. Thái Bình trở thành tỉnh đầu tiên trong cả nước có quỹ khuyến công và mạng lưới khuyến công viên. Quỹ khuyến công đã thông qua doanh nghiệp đào tạo tại chỗ và bố trí việc làm cho người lao động tại chính những doanh nghiệp đó. Nhờ vậy doanh nghiệp chủ động trong việc dạy nghề và bố trí lao động. Tỉnh còn thực hiện nhiều chính sách hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới công nghệ, nâng cao chất lượng sản phẩm.

Mặc dù đạt được những kết quả đáng khích lệ, nhưng các làng nghề phát triển chưa tương xứng tiềm năng và vị thế.  Phó Giám đốc Sở Công thương Thái Bình Vũ Quang Tuấn cho biết, sau một thời gian phát triển, nhiều khó khăn đang đặt ra đối với việc phát triển nghề, làng nghề như thiếu vốn, thị trường hạn hẹp, hàng xuất khẩu chủ yếu qua "trung gian", cho nên giá trị chưa tương xứng, tình trạng ô nhiễm môi trường ngày càng nghiêm trọng. Việc tổ chức làng nghề vẫn theo hộ gia đình hoặc theo dòng họ, hoạt động khép kín, thiếu sự giao lưu học hỏi, cho nên mẫu mã chưa phong phú. Theo khảo sát tại một số cơ sở thêu xã Minh Lãng, huyện Vũ Thư, nhiều chủ cơ sở cho biết rất khó tiếp cận nguồn vốn, nhất là vốn vay ưu đãi, do thủ tục rườm rà, trong khi nhu cầu vay vốn của các cơ sở luôn ở mức cao. Tuy nhiên có một thực tế là, tỉnh khuyến khích các cơ sở sản xuất, làng nghề thành lập doanh nghiệp để việc vay vốn thuận lợi hơn, nhưng một số cơ sở vì lý do nào đó không mặn mà với việc này.

Thách thức không nhỏ đặt ra cho việc phát triển bền vững là tình trạng ô nhiễm môi trường trở nên trầm trọng, nhất là tại các làng nghề dệt, nhuộm. Mặc dù, ngành công thương và các cấp chính quyền đã có một số giải pháp nhằm hạn chế tình trạng xả nước chưa qua xử lý ra môi trường, nhưng chưa mang lại hiệu quả cao. Vừa qua, các ngành chức năng đã có biện pháp "cứng rắn"  đóng cửa chín cơ sở dệt tại Phương La do xả nước thải ô nhiễm ra môi trường. Tuy nhiên, đây mới chỉ là giải pháp tình thế.

Trong chiến lược bảo tồn và phát triển làng nghề những năm tiếp theo, tỉnh Thái Bình đã đặt ra mục tiêu đến năm 2010, mỗi xã có ít nhất một làng nghề đạt tiêu chuẩn, tạo việc làm cho khoảng 220 nghìn lao động làm việc trong khu vực làng nghề. Trong đó, mỗi năm giải quyết thêm việc làm cho mười nghìn lao động nông thôn. Ðể đạt được những mục tiêu trên, nhiều giải pháp sẽ được thực hiện trong thời gian tới, như thành lập Hiệp hội trong từng làng nghề để giao lưu học hỏi kinh nghiệm và điều hành giám sát chất lượng sản phẩm. Xây dựng hệ thống xử lý nước và chất thải tại các làng nghề, trước mắt sẽ đưa những bộ phận sản xuất độc hại ra ngoài khu dân cư, phát triển các cụm, điểm công nghiệp... Mở rộng thị trường xuất khẩu trực tiếp và quảng bá sản phẩm thông qua kênh triển lãm, hội chợ và các hoạt động giao lưu văn hóa. Ðặc biệt, tỉnh đang xây dựng đề án phát triển các làng nghề gắn với du lịch nhằm thu hút khách hàng và nâng cao giá trị sản phẩm. Cùng với đó, tỉnh ưu tiên ngân sách cho công tác khuyến công và có những chính sách hỗ trợ để người dân được tiếp cận tốt hơn nguồn vốn phát triển nghề.

Tuy nhiên, cùng với những biện pháp nêu trên, các làng nghề của Thái Bình cần chú trọng áp dụng tiến bộ khoa học - kỹ thuật vào sản xuất, đặc biệt là khâu quảng bá giới thiệu sản phẩm thông qua thương mại điện tử, đăng ký để bảo vệ thương hiệu hàng hóa cũng như xây dựng chiến lược phát triển hàng hóa gắn với chất lượng theo hệ thống quản lý chất lượng của quốc gia và quốc tế. UBND tỉnh và Sở Công thương cần sớm triển khai Chiến lược phát triển làng nghề mang tính tổng thể, giúp các doanh nghiệp tăng cường tính liên kết từ khâu sản xuất nguyên liệu đến tiêu thụ sản phẩm, góp phần xây dựng làng nghề ở Thái Bình ngày càng phát triển bền vững.

Theo nhandan