A/ GIỚI THIỆU CÂY MÃ ĐỀ
1- Cây mã đề là một loại thảo dược thường mọc ở nhiều nơi, là loài cây sống lâu năm với phần thân ngắn, lá dài to và rộng có màu xanh lục, hoa mọc thẳng từ gốc cây lên thành từng cành như bông kê và có nhiều hạt bám xung quanh (xem hình ảnh). Cây mã đề có hai loại đó là cây mã đề nước và cây mã đề khô, loại cây này rất dễ trồng và mọc ở nơi đất ẩm ướt.

2- Bộ phận dùng:
- Toàn bộ thân cây và lá phơi khô gọi là vị thuốc Mã đề thảo
- Hạt cây mã đề gọi là vị thuốc Xa tiền tử

3- Thu hái quanh năm nhưng thường vào mùa thu khi hạt mã đề đã già là tốt nhất, sau khi được phơi khô cần cất giữ ở những nơi khô ráo để tránh ẩm mốc.

B/ CÔNG DỤNG VÀ CÁCH DÙNG CÂY MÃ ĐỀ
1) Công dụng
Cây và hạt mã đề có rất nhiều công dụng quý, chúng có thể được dùng để điều trị nhiều bệnh lý khác nhau, trong khi dùng vị thuốc mã đề thường phối hợp với các vị thuốc khác thành bài thuốc có tác dụng chữa bệnh hiệu quả cao.

Cây mã đề giúp tăng cường miễn dịch cho cơ thể; hỗ trợ đường tiêu hóa như chữa viêm dạ dày đại tràng; giúp tăng cường sức khỏe cho da, làm dịu da khỏi cháy nắng, điều trị mụn trứng cá và giữ cho làn da khỏe mạnh, sáng và không có vết thâm; giúp cải thiện tốt cho đường hô hấp, chúng cũng được sử dụng cho các trường hợp chữa ho kích ứng liên quan đến nhiễm trùng đường hô hấp, đồng thời hỗ trợ hệ thống miễn dịch loại bỏ nhiễm trùng.

Cây mã đề chữa sỏi thận, suy thận và viêm đường tiết niệu: Trong cây mã đề người ta tìm thấy rất nhiều những dưỡng chất thiết yếu, chúng được xem là giải pháp hữu hiệu để nâng cao chức năng thận và phục hồi thận bị suy yếu, tác dụng lợi tiểu giúp hỗ trợ điều trị sỏi thận.

2) Chữa một số bệnh cụ thể từ cây mã đề:
a) Chữa vết thương, vết côn trùng cắn đốt, mụn nhọt
Mã đề là một loại thuốc chữa vết thương tuyệt vời với khả năng cầm máu và chữa lành các vết bầm tím, bao gồm vết thương do va chạm, vết cắn côn trùng, vết đốt của ong, trị mụn nhọt và cả vết loét.
Khi điều trị vết cắn và các vết thương hở khác, mã đề không chỉ cầm máu mà còn ngăn ngừa nhiễm trùng bằng cách đùn sạch chất độc chất bẩn và khử trùng vết thương. Mã đề hút chất độc ra từ vết rắn cắn, từ vết cắn của động vật, côn trùng và cả ong đốt. Mã đề làm cho mụn nhọt mới sưng thì nhanh tan, nếu đã có mủ thì nhanh làm mủ và nhanh vỡ.
Cách dùng: lấy một nắm lá mã đề tươi rửa sạch (có thể kết hợp cả lá nhọ nồi và lá bồ công anh, lượng bằng nhau) tráng qua nước sôi nguội rồi giã nhuyễn vắt lấy một cốc nước uống, lấy bã đắp băng giữ vào chỗ vết thương, vết cắn, hoặc chỗ mụn nhọt, ngày làm 2 - 3 lần, làm liên tục trong vài ngày là khỏi.

b) Chữa trị viêm đường tiết niệu, tiểu rắt buốt, tiểu ra máu
Cây mã đề sao khô cả hạt (30g), râu ngô (15g), cỏ nhọ nồi sao khô (20g). Bồ công anh sao khô 30g, cam thảo (5g). Tất cả cho vào nồi đổ 3 lít nước sắc nhỏ lửa gạn lấy 1,5 lít thuốc uống nhiều lần trong ngày.
Lưu ý: Thời gian dùng từ 5 - 7 ngày, nếu tình trạng bệnh nặng có thể dùng  từ 1 - 2 tuần. Trong thời gian uống nếu thấy hết các triệu chứng trên, đi tiểu trở lại bình thường thì ngừng dùng thuốc.

c) Trị chảy máu cam
Lấy 1 nắm lá mã đề tươi, 1 nắm cây cỏ nhọ nồi tươi rửa sạch (nếu không có cỏ nhọ nồi thì chỉ lấy lá mã đề) tráng nước sôi nguội rồi giã nát vắt lấy nước cốt, nằm ngửa đầu lấy nước cốt đó nhỏ vào mỗi lỗ mũi 1 - 2 giọt, cốc nước còn lại thì uống, bã đắp lên giữa trán trong vòng 40 - 60 phút.
Ngày làm 2 - 3 lần, làm liên tục trong 2 - 3 ngày là khỏi, có thể chỉ làm 1 - 2 lần đã khỏi nhưng nên làm liền 2 - 3 ngày sẽ tốt và ổn định hơn.

Lưu ý: Nhỏ nước cốt vào mũi sẽ xót khó chịu nhưng cầm máu rất tốt, nếu máu chảy nhiều không cầm thì lấy bông thấm nước cốt rồi nút chặt vào hai lỗ mũi, nằm ngửa đầu một lúc là máu cầm.

d) Chữa rụng tóc
Mã đề khô đốt thành tro rồi trộn chung với dấm đen (dấm làm từ gạo lứt) tạo thành một hỗn hợp màu đen sền sệt đựng trong lọ thủy tinh đậy nắp kín, ngâm ủ như vậy khoảng 1 tuần thì dùng được
Lấy hỗn hợp than mã đề ngâm dấm thoa lên da đầu nơi tóc rụng, sau mỗi khi gội đầu sạch lại lau khô và bôi tiếp, theo dõi cho tới khi tóc mọc xanh trở lại thì dừng bôi.

Lưu ý:
1) Phụ nữ đang trong giai đoạn mang thai không nên sử dụng mã đề. Việc tự ý sử dụng hoặc dùng không đúng cách có thể ảnh hưởng đến thai nhi, trường hợp xấu hơn là có thể dẫn đến sảy thai.
2) Trẻ nhỏ dưới 3 tuổi không nên sử dụng mã đề, có thể gây cho trẻ đái dầm vì mã đề có tính lợi tiểu.
4) Với những người hay đi tiểu đêm nếu phải dùng mã đề thì nên uống vào buổi sáng và trưa tránh uống vào chiều tối vì mã đề có tác dụng lợi tiểu, nếu đi tiểu đêm nhiều sẽ làm mất ngủ.

Bác sĩ Bùi Vũ Khúc