I/ Hiểu và nét về âm - dương, tạng-phủ, hàn-nhiệt để phòng và chữa bệnh

1) Tạng và phủ (Theo đông y, trong ổ bụng chúng ta có lục phủ và ngũ tạng) 

- Lục phủ gồm: Vị (dạ dày), đởm (mật), bàng quang, tiểu tràng (ruột non), đại tràng (ruột già), tam tiêu (Là một kinh thuộc bộ tiêu hóa). 

- Ngũ tạng gồm: tâm (tim), can (gan), tỳ (lá lách), phế (phổi), thận.

- Tạng và phủ khi phát sinh ra bệnh, đều có liên quan tới sự mất cân bằng về âm và dương, hàn và nhiệt hoặc có nhiễm khuẩn gây hại. 

2) Âm và dương 

(Học thuyết âm dương là một học thuyết khá trừu tượng, dùng để lý giải cho sự vận động và biến hóa không ngừng của vạn vật, trong vạn vật đó thì cơ thể con người có các tạng thuộc về âm và các phủ thuộc về dương) 

- Nói về âm trong cơ thể thì: tạng, kinh âm, huyết, bụng, bên trong, ở dưới v.v… thuộc về âm. 

- Nói về dương trong cơ thể thì: phủ, kinh dương, khí, lưng, bên ngoài, ở trên… thuộc về dương.

- Tuy âm dương phân biệt rõ ràng nhưng trong âm vẫn có dương và trong dương vẫn có âm. 

- Tạng thuộc âm, do tính chất trong âm có dương nên còn phân ra phế âm, phế khí; thận âm, thận dương; can huyết, can khí; tâm huyết, tâm khí. 

- Phủ thuộc dương nhưng vì trong dương có âm nên có vị âm và vị hỏa…

3) Quan hệ hàn và nhiệt, âm và dương trong bệnh lý 

Về mặt bệnh lý, bệnh chứng, tuy phát triển phức tạp nhưng biểu hiện của nó cũng không ngoài âm dương mất thăng bằng, tức là: “Âm thắng thời dương bệnh, dương thắng thời âm bệnh” hoặc “Dương thắng thời nhiệt, âm thắng thời hàn”, và “Dương hư thời ngoài lạnh, âm hư thời trong nóng”, “Dương thịnh thời ngoài nóng, âm thịnh thời trong lạnh”. 

II/ Phòng và chữa bệnh dạ dày, đại tràng bằng ứng dụng âm, dương, hàn, nhiệt 

Dạ dày và đại tràng đều là (phủ) thuộc về dương. Bệnh sinh ra ở dạ dày và đại tràng hầu hết đều do ăn uống từ ngoài đưa vào, có thể gây ra chứng vị nhiệt hoặc vị hàn.  

Nếu ta không biết và ứng dụng được âm, dương, hàn, nhiệt, thì khó mà chữa khỏi được bệnh dạ dày, đại tràng. 

1) Chứng vị nhiệt 

a) Vị nhiệt Người bệnh mắc chứng vị nhiệt sẽ có biểu hiện ăn nhiều chóng đói, sợ đồ ăn có tính nóng, tính nhiệt, thích ăn đồ ăn có tính mát, hay đau vùng thượng vị nóng rát, ợ hơi, hôi miệng; hoặc đau văn vẳn ở vùng đại tràng, phân táo bón hoặc lõn nhõn, khó đi, mót rặn, có thể chảy máu hậu môn hoặc lòi búi trĩ). Chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng, chân răng sưng đau; mạch sác mà hữu lực.

b) Ứng dụng để phòng, chữa vị nhiệt 

* Không nên ăn uống những đồ có tính nóng, tính nhiệt: 

- Các loại gia vị cay nóng như: riềng, tỏi, hạt tiêu, sả, ớt, gừng, hành... 

- Hạn chế ăn ngọt, tinh bột, thịt đỏ: thịt bò, thịt chó... 

- Hạn chế uống đồ có ga, cồn, cafe... 

* Nên ăn uống những đồ có tính mát, tính hàn như: 

- Cá, thịt trắng (lườn gà, thịt thăn...) 

- Các loại rau xanh mềm mát: bắp cải, cải bó xôi, rau muống, cải thảo... 

- Các loại rau, củ, quả tính mát, có chất nhớt: rau mồng tơi, rau đay, khoai lang, đậu bắp, bí đao, bầu, su hào... 

- Các loại hạt đậu: đậu xanh, đậu đen, đậu đỏ... 

- Bột sắn dây là một vị thuốc đặc hiệu để chữa bệnh vị nhiệt.

(còn nữa)

Bác sĩ Bùi Vũ Khúc