Nhằm ngày đầu thu đẹp trời, chúng tôi về thăm xã Thuỵ Trường – huyện Thái Thuỵ – tỉnh Thái Bình. Trong đoàn đi thực tế về vùng đất ven biển lần này có nhạc sĩ Hà Thuỷ.

Quen biết nhau đã lâu, ông thường tâm sự với biết bao chuyện buồn vui về thôn Ba Ra – làng Lỗ Trường (nay là thôn Toàn Thắng xã Thuỵ Trường); nơi ông cất tiếng khóc chào đời trong ầm ào sóng vỗ ở vùng cửa biển. Hẳn trong tâm hồn nhạy cảm của người nhạc sĩ già vẫn còn in đậm nhiều kỷ niệm về vùng quê nơi có cửa sông Hoá Giang đổ ra biển Đông. Tôi bỗng nghe ông đọc câu ca:

 “Cùng là con mẹ con cha

Sinh ra ở đất Ba Za – Lỗ Trường”

Đọc xong ông cười rất vui và chỉ tay ra phía biển, theo hướng tay ông, tôi chỉ thấy bạt ngàn của một màu xanh của rừng chắn sóng. Giọng ông say sưa, rừng ngập mặn quê tôi đấy, chú có biết không?

Dân ở đây vẫn quen gọi là rừng quốc gia. Có lẽ ở vùng đất tỉnh Thái Bình không ở đâu có khu rừng ngập mặn ngăn sóng biển, chạy dài gần 5km, chiều ngang 3,5km, với diện tích trên 1500 ha rừng như ở nơi đây.

Ông chủ tịch xã Vũ Tiến Thiện, dáng người rắn chắc, nước da nâu sạm gió biển, tươi cười dẫn chúng tôi tới các khu di tích lịch sử văn hoá của địa phương. Vùng đất ven biển này vốn xưa nổi tiếng với tam tri tứ miếu, chi chỉ lục đền, Ba Za chùa Bến thì nay lại là điểm đến của các đoàn du khách trong nước và ngoài nước về đây về đây du ngoạn thăm quan rừng ngập mặn hoặc thưởng ngoạn ngắm cảnh các di tích lịch sử đền Chòi, chùa Bến, chùa Chỉ Bồ…

Chỉ có điều đáng tiếc ngành du lịch của Thái Bình còn phát triển chậm, vì thế các tua du lịch về đây còn hạn chế. Không chỉ có cảnh đẹp, kiến trúc đình chùa mang tính nghệ thuật kiến trúc độc đáo của các triều Lê, Nguyễn mà vùng đất nơi đây còn tiềm ẩn rất nhiều di tích lịch sử có liên quan đến truyền thống dựng nước chống giặc ngoại xâm của ông cha ta từ ngàn xưa.

Cụm di tích đền Chòi, chùa Bến, chùa Chỉ Bồ … được Bộ văn hoá công nhận là di tích lịch sử cấp quốc gia. Vào thời nhà Trần nơi đây có chòi gác Tiền Tiêu tại cửa sông Hoá (phải chăng vì thế đền có tên là đền Chòi). Cũng tại khu vực cửa biển Đại Bàng (Thái Bình) và cửa sông Văn Húc (Hải Phòng) vào ngày 6 tháng Giêng năm 1288 quân đội nhà Trần dưới sự chỉ huy của Trần Quốc Tuấn và tướng quân Phạm Ngũ Lão đã đánh chìm hàng trăm chiến thuyền của giặc Nguyên – Mông, mở đầu cho chiến dịch phản công Tây Kết, Hàm Tử Chương Dương … đánh đuổi quân xâm lược Nguyên – Mông ra khỏi đất nước Đại Việt.

Càng đi sâu vào rừng Bần, ta càng thấy thú vị, nhất là khi tới thăm khu rừng già.

Mê mải đắm chìm trong câu chuyện về di tích lịch sử của chủ tịch xã Vũ Tiến Thiện, bước chân đã đưa chúng tôi tới bến đò Ngảnh ở cửa sông Hoá. Bên kia sông là hai xã Đông Hưng, Tây Hưng của huyện Tiên Lãng – Hải Phòng. Người thanh niên chở đò đưa chúng tôi tiến dần tới cửa sông Hoá Giang, trước mặt chúng tôi là cánh rừng ngập mặn trải dài vươn cao trên sóng nước. Có những cây cao tới dăm bảy mét. Thuyền tới cửa sông đổ ra biển, thấy chàng trai vui vẻ tôi gợi chuyện làm quen.

Sau vài câu nói vui đùa, Hải (tên người lái đò) đã vanh vách giới thiệu với chúng tôi hàng chục loài cây ở trong rừng chắn sóng: cây bần đất, cây gai rơi, cây sú, vẹt, cây vọng đắng, cây dây leo … Hải lớn lên cùng với bãi biển cạn và khu rừng ngập mặn. Tám tuổi anh đã theo cha mẹ xuống thuyền. Biết bao kỷ niệm với vùng cửa sông gắn chặt anh với rừng, với quê hương.

Vốn con nhà chài lưới có truyền thống, ông bà, bố mẹ lênh đênh sông nước đăng đáy, lưới chài kiếm kế sinh nhai. Hải lớn lên, đã có rừng ngập mặn. Khó mà có thể tưởng tượng nổi mới 38 tuổi nhưng anh đã sống trên thuyền 30 năm trời. 8 tuổi, cái tuổi của trẻ em mơ mộng đếm sao, ngắm trăng, chạy theo tiếng trống hội làng ! Vậy mà tuổi thơ của anh chỉ biết có sông nước, đêm ngủ trên thuyền, bồng bềnh trong tiếng sóng ru.

Việc trồng rừng chắn sóng luôn được chính quyền các cấp chú trọng với sự đầu tư giúp đỡ của chính phủ Đan Mạch, mỗi năm hàng vạn cây bần giống và các loại cây nước mặn khác được đem ra trồng trên vùng biển bồi.

Hải là chàng trai khoẻ mạnh, nước da đen săn chắc, vui tính hay cười nhưng đôi mắt thì rất sáng và chất chứa niềm tin vào cuộc sống. Theo lời chủ tịch Thiện thì năm 1990, Hải được xã cử đi chèo đò chở khách qua cửa sông Hoá sang xã Tây Hưng, Đông Hưng – Hải Phòng.

Thuyền qua khu rừng non trẻ vào tới rừng nguyên sinh. Ở đây có tới trên 300ha rừng nguyên sinh. Càng đi sâu vào rừng Bần, ta càng thấy thú vị, nhất là khi tới thăm khu rừng già. Theo các cụ ở địa phương cho biết, trước đây ở bãi biển cửa sông cũng có rừng, có những cây bần cổ thụ cao dăm bảy mét, tuổi thọ tới trên một trăm năm. Rễ của một cây bần có thể đâm sâu, lan dài tới hàng sào đất bãi bồi.

Trước đây rừng chắn sóng từ chân đê sát bãi biển chỉ có khoảng 1km ; khoảng cách ấy nay đã thay đổi gấp 4 lần. Với gần 4km chiều ngang, gần 5km chiều dài của rừng Bần, du khách đi cả tua bằng thuyền len lỏi qua cách kênh rạch cũng phải mất 3 – 4 tiếng đồng hồ mới khép kín được một vòng tròn. Ngồi trên thuyền lướt qua các cánh rừng Bần, chủ tịch Vũ Tiến Thiện sôi nổi nói: Thuỵ Trường là xã ven biển, nhưng đất chật người đông, diện tích đất nông nghiệp và trồng hoa màu có 350 ha. Bình quân chỉ có 360m²/1người.

Chủ yếu là đất bồi, đất thổ cư toàn xã có 60 ha, rải rác ở các thôn. Sản xuất nông nghiệp cho năng suất thấp. Vì vậy hàng chục năm nay được sự chỉ đạo của UBND tỉnh, huyện uỷ, Đảng uỷ và chính quyền xã Thuỵ Trường đã mạnh dạn đưa dưa hấu, dưa ngang xuất khẩu về trồng, bên cạnh đó trồng xen cây thuốc lào, thuốc lá… kết quả thật bất ngờ, mỗi năm thu hoạch hơn một trăm triệu đồng/1ha. Nhưng mục tiêu chính của xã vẫn là nhìn ra biển.

Chi phí cho 1ha trồng rừng bần, sú vẹt… khoảng trên dưới 2 triệu đồng; nhưng việc giải thích vận động nhân dân bảo vệ được cây mới trồng, giữ được những cánh rừng già mới là khó.

Việc trồng rừng chắn sóng luôn được chính quyền các cấp chú trọng với sự đầu tư giúp đỡ của chính phủ Đan Mạch, mỗi năm hàng vạn cây bần giống và các loại cây nước mặn khác được đem ra trồng trên vùng biển bồi. Anh Thiện tâm sự với chúng tôi: Lúc đầu vận động bà con gây giống cây bần, cây sú, vẹt … để trồng rừng cũng không phải là đơn giản, các cây giống phải được ươm trồng theo đúng phương pháp khoa học.

Cây bần còn có tên là cây Thuỷ liễu, là loại cây đặc thù sống ở vùng bồi lắng đọng phù sa. Bần là loại cây thân gỗ, có cây trồng lâu năm cao tới 10 – 15 mét. Cây bần trổ hoa quanh năm nhưng hoa nở nhiều nhất là từ tháng 3 đến tháng 4 dương lịch; quả bần chín vào khoảng từ tháng 4 đến tháng 11 âm lịch. Khi mới nẩy mầm, cây con có một bao dầy màu trắng để cây có thể chịu đựng được nước ngâm lâu dài.

Hoa bần là một loại hoa đơn độc thường ra ở phần đầu ngọn của cành, đế có hình trụ, ở mặt ngoài của hoa có màu xanh và màu đỏ ở phía trong của hoa. Khi cây bần cao khoảng 20 – 50cm thì đội trồng rừng mới bứng ra trồng trên vùng đất bãi bồi. Đặc biệt là phải chọn đúng mùa nước cạn, phù sa lắng đọng, bồi lên cao, biển ít bão tố, ít giông gió mới trồng được.

Còn nếu cứ làm liều để lấy thành tích, không cẩn thận theo dõi thời tiết khí hậu, con nước lên xuống thì chỉ cần một trận sóng lớn, nước dâng, biển động, bão tố ập vào cuốn sạch các cây con mới trồng. Chi phí cho 1ha trồng rừng bần, sú vẹt… khoảng trên dưới 2 triệu đồng; nhưng việc giải thích vận động nhân dân bảo vệ được cây mới trồng, giữ được những cánh rừng già mới là khó. Đội bảo vệ rừng ngập mặn của xã chỉ có 7 người, họ phải trông nom, chăm sóc trên 1500 ha rừng, công việc đâu phải đơn giản.

Không chỉ lo bảo vệ cây non mới trồng mà còn ngăn chặn một số người vì tư lợi trước mắt mà chặt phá rừng để làm bãi nuôi tôm, nuôi ngao hoặc đốn cây về làm củi đốt bếp, đốt lò … Công việc vất vả khó khăn nhưng lực lượng bảo vệ rừng không quản ngày đêm, mưa nắng vật lộn với sóng gió, bão tố để bảo vệ rừng. Họ luôn tận tâm, tận lực phối hợp với bộ đội biên phòng làm tốt công tác phòng hộ, bảo vệ rừng biển quê hương.

Bởi hơn ai hết họ là những người hiểu rõ lợi ích của việc trồng rừng, bảo vệ rừng để ngăn nước mặn tràn vào nội đồng; mặc dù tiền trợ cấp cho việc chăm nom trồng rừng, bảo vệ rừng, mua sắm trang thiết bị cho lực lượng bảo vệ rất hạn chế: bình quân chỉ có 500.000đồng/1ha rừng trong 1 năm. Nguồn kinh phí này được tỉnh và huyện hỗ trợ; nhưng lực lượng bảo vệ luôn nhìn tới tương lai và nguồn lợi lâu dài của quê hương vì thế họ đêm ngày sống với rừng, với biển.

Chỉ vài năm nữa thôi cả khu vực bãi bồi cửa sông, cửa biển này cây xanh lại mọc kín. Theo lời chủ tịch Thiện hiện địa phương đã và đang thi công con đường dài 1km từ di tích lịch sử đền Chòi ra thẳng cửa rừng sinh thái. Chắc chắn trong tương lai không xa nguồn lợi du lịch sẽ đem lại cho nhân dân Thuỵ Trường sự tăng trưởng mạnh mẽ về kinh tế. Thuyền lướt trong rừng cây, từng đàn chim cò mỏ thìa, sáo, sếu đầu đỏ vụt bay lên chấp chới ở phía xa sóng biển rập rờn. 

Sếu đầu đỏ là giống chim quý hiếm đã được liệt vào sách đỏ Việt Nam và loài chim này cần được bảo vệ. Ngồi trên thuyền, Hải chỉ cho chúng tôi khu vực đặt đăng lưới của gia đình anh. Cách bắt tôm  cá tự nhiên ở đây thật đơn giản nhưng hiệu quả. Hàng trăm chiếc đăng, lưới được dựng lên bên bờ cửa sông, cửa biển. Khi nước triều lên cá lọt vào đăng lưới.

Khi nước triều xuống cá dắt lại ở phía trong, dân biển cứ thế lội trên bãi bồi đã cạn nước mà bắt cá. Hàng tấn rễ cau màu đỏ au, cá chim, cá nước lợ được thu hoạch. Mỗi tháng 3 – 4 lần bắt cá trong đăng cũng cho nguồn lợi hàng chục triệu đồng. Có hàng chục đầm nuôi trồng thuỷ sản ở trong rừng bần cho thu hoạch với giá trị kinh tế cao; chí ít môi ha cũng thu được từ 40 – 50 triệu đồng. Hiện toàn xã chỉ có 250ha bãi thả ngao trên diện tích 1500 ha rừng.

Chủ đầm chỉ có 15 hộ, mỗi hộ có từ 5 – 6 lao động. Ngoài ra có hàng trăm hộ hàng ngày ra bãi biển khai thác cá, tôm, ngao tự nhiên. Đầm nuôi trồng thuỷ sản của ông Nguyễn Sĩ Hùng, Nguyễn Duy Tô … mỗi năm cho thu hoạch hàng trăm triệu đồng. Quả là biển, rừng cho chúng ta nguồn lợi vô kể, nếu con người biết trân trọng và bảo vệ nó. Thực tế đất đai ở trong nội đê của xã thấp hơn hàng mét so với đất bãi ở vùng ngập mặn.

Nếu không có rừng chắn sóng, nước triều dâng lên, đê vỡ thì hàng chục xã ở khu vực này sẽ bị ngập tràn trong nước biển mặn. Có tới đây tìm hiểu và thăm rừng ngập mặn, ta mới thấy xót xa cho hàng trăm ha rừng bần, vẹt ở một số địa phương khác nằm ở vùng ven biển, bị ồ ạt biến thành bãi nuôi thả ngao, thả tôm. Đồng ý cần phát triển kinh tế biển nhưng không thể chỉ vì nguồn lợi trước mắt mà phá rừng đi để nuôi thuỷ sản một cách thiếu sáng suốt như thể được.

Có người nói: nước biển, giông gió, bão táp san bằng bãi ngao, đầm tôm thì chủ đầm còn được trợ giúp vốn ; còn trồng rừng thì vất vả, bảo vệ nó còn vất vả hơn mà tiền trợ cấp mà chẳng đáng được là bao. Biết là thế nhưng không vì tiền trợ cấp ít hay nhiều mà nhân dân Thuỵ Trường và đội trồng rừng, bảo vệ rừng nản lòng. Bởi hơn ai hết bài học về lợi ích trồng rừng chắn sóng đã tồn tại hàng trăm năm nay ở vùng đất này. Chủ tịch Thiện tâm sự với chúng tôi: Giữ được rừng, bảo vệ được đê, ngăn được sóng dữ tràn vào nội đê mới là điều khó nhưng nhân dân Thuỵ Trường quyết làm và đã làm thành công.

Họ không vì lợi ích trước mắt, cần phải tính tới lợi ích trường tồn cho các thế hệ con cháu mai sau. Nhân dân Thuỵ Trường kinh tế còn nghèo nhưng vẫn sẵn sàng hy sinh những nguồn lợi trước mắt như nuôi tôm, nuôi ngao ồ ạt thiếu kế hoạch, thiếu khoa học để giành diện tích trồng rừng và bảo vệ rừng. Quả thật có đi sâu vào trong rừng ta mới thấy rừng bần ở đây tuyệt đẹp, nên thơ, bần được trồng vươn cao ở phía trên thì những cây xú vẹt đã phủ xanh ở phía dưới.

Rừng bần ôm rừng vẹt mà sống, mà tồn tại; bất chấp sóng biển rầm rào ngày đêm dâng lên tàn phá. Rừng bần ở thuỵ trường vẫn bền bỉ bám sóng, bám đất, vươn cao xanh mát để bảo vệ vùng đất nội địa ở phía trong đê. Rừng bần lớp lớp mọc xen dày như tấm áo giáp nhiều tầng bảo vệ đất và người, không phụ công người chăm sóc, cấy trồng. Cây bần xanh mát, quả bần trông gần giống quả táo, nhỏ bằng nắm tay trẻ em mới sinh. ăn thử ta thấy có vị chan chát như quả bàng, nhưng xen vào đó nó lại có vị chua man mát dễ chịu.

Dân ở vùng biển ví bần là cây táo biển. Bần là giống cây thường mọc tự nhiên (sau này nhân dân mới ươm trồng), cây lên cao tới đâu thì khép tán tới đó, có lẽ đây là đặc điểm khác với rừng Đước được nuôi trồng ở vùng biển phía Nam nước ta. Trong rừng chắn sóng ở Thuỵ Trường ngoài cây bần, câu sú vẹt ra chúng ta còn thấy những cây gai rơi, cây chà là… mọc xen kẽ. Đều đặn ngày một lần nước triều lên xuống cộng với khí hậu nhiệt đới gió mùa, vùng biển nơi đây trở thành nơi sinh sống của hàng trăm loại động vật biển.

Chính những động vật biển ấy đã nuôi sống những người dân ở đây từ bao đời. Những con cua, con don, con día, con cáy, con còng, con ngao, con tôm, con cá đã cứu bao nhiêu người làng biển thoát khỏi những trận đói kém, mất mùa trước đây. Hải tâm sự: Có nhiều người dân ở đây dù đi đâu xa một ngày, vài ngày và được nếm đủ vị sản vật mà tạo hoá ban cho đời ! Nhưng họ vẫn không thể quên được vùng biển quê nhà với những đặc sản tôm, cua, cá mà biển quê nhà dâng tặng cho người dân.

Chiều xuống hàng đàn chim đi kiếm ăn trở về rừng bần. Khu rừng vốn yên ả bỗng trở lên nhộn nhịp lạ thường với đủ loại âm thanh, ngôn ngữ của các loại chim và xen vào đó là tiếng sóng biển vỗ bờ rì rầm, ì ầm. Thật là một cảnh đẹp khó tìm được ở bất cứ nơi nào đó trong tỉnh Thái Bình. Phải chăng đó chính là kết quả của hàng trăm năm trồng và bảo vệ rừng của người dân nơi đây. Cứ mỗi năm nhân dân địa phương lại trồng lấn ra biển hàng trăm mét rừng. Cứ tuần tự mà tiến, rừng chắn sóng ở Thuỵ Trường hết năm này qua năm khác lặng lẽ, lừng lững tiến ra biển, đẩy lùi sóng dữ, kéo biển lại gần.

Chiều xuống thuyền chúng tôi cập bến. Khi chia tay đoàn, ông Nguyễn Trọng Lệ bí thư đảng uỷ xã Thuỵ Trường nói: Phương hướng 5 năm tới (2011 – 2015) huyện uỷ Thái Thuỵ, Đảng uỷ chính quyền xã vận động nhân dân mở rộng diện tích từ 500 ha – 1000 ha để trồng rừng, theo quy hoạch vùng rừng phòng hộ. Đồng thời sẽ tính toán hợp lý để mở rộng khoảng 500ha (trước đây đã có 250ha) đầm nuôi ngao, nuôi tôm và nuôi trồng các loại thuỷ sản khác. Quan điểm của huyện uỷ, Đảng uỷ và chính quyền địa phương là mở rộng rừng đuổi sóng ra xa chứ không phá rừng phòng hộ.

Nhưng cần đẩy mạnh kinh tế biển góp phần xoá đói giảm nghèo cho nhân dân. Hy vọng tương lai không xa với thế mạnh hàng ngàn ha rừng phòng hộ cùng những đầm tôm, đầm ngao và nuôi trồng các loại thuỷ sản khác, kinh tế xã Thuỵ Trường sẽ phát triển mạnh mẽ. Nơi đây sẽ sớm trở thành điểm du lịch hấp dẫn du khách trong và ngoài nước về thăm quan, chiêm ngưỡng cảnh đẹp sông nước thơ mộng hữu tình, góp phần đưa Thụy Trường trong tương lai sẽ trở thành điểm sáng về phát triển kinh tế biển của tỉnh Thái Bình./.

                                                                             Đặng Hùng

                                                             Hội Văn học nghệ thuật Thái Bình

                                                       Đ/c Số nhà 157, tổ 16, phường Kỳ Bá

                                                                         Thành phố Thái Bình