Tại Hội nghị này, các nhà lãnh đạo ASEAN đã nhất trí cho rằng, Hiệp hội cần kịp thời thể hiện lập trường chung về tình hình ở Biển Ðông, yêu cầu các bên liên quan kiềm chế, không sử dụng vũ lực, giải quyết hòa bình các tranh chấp, tuân thủ luật pháp quốc tế và UNCLOS 1982, thực hiện đầy đủ DOC và sớm xây dựng COC. Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao các nước ASEAN cũng nhất trí thông qua Tuyên  bố riêng về vấn đề này. Ðây là lần đầu tiên kể từ hai mươi năm qua, ASEAN ra được một Tuyên bố riêng về một tình hình phức tạp đe dọa hòa bình, an ninh, an toàn hàng hải ở Biển Ðông. Những động thái đó thể hiện sự đoàn kết, thống nhất và vai trò trung tâm, tinh thần chủ động và trách nhiệm của ASEAN đối với hòa bình, ổn định và an ninh ở Biển Ðông nói riêng và của khu vực nói chung.

Kết quả mới đây tại Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 24 cho thấy, Việt Nam đã có đóng góp tích cực, thúc đẩy đoàn kết, phát huy vai trò chủ đạo của ASEAN trong những vấn đề thuộc lợi ích chung toàn khối; cùng các nước thành viên ASEAN duy trì đồng thuận và tiếng nói trách nhiệm chung trong vấn đề Biển Ðông. Ðiều này rất quan trọng, bởi đây là động lực duy trì sự đoàn kết, thống nhất của Hiệp hội trong xử lý những vấn đề phức tạp khác của ASEAN.

Tuy vậy, hơn lúc nào hết, ASEAN cần phải có quyết tâm và trách nhiệm chính trị cao hơn để sớm có một COC, trong đó có các quy định chặt chẽ, cụ thể mang tính ràng buộc về mặt pháp lý. Ðể đạt được mục tiêu này, ASEAN cần nỗ lực giải quyết các vấn đề cụ thể sau:

Trước hết, các nước thành viên và toàn Hiệp hội ASEAN cần củng cố, nâng cao nhận thức, coi việc tham gia giải quyết tranh chấp trên Biển Ðông là trách nhiệm chính trị lớn và lợi ích chiến lược của Hiệp hội. Sự gắn kết số phận của các nước thành viên và khẳng định giá trị, chỗ đứng của ASEAN với tư cách là một cộng đồng trong bối cảnh mới phụ thuộc sâu sắc vào tính hiệu quả của ASEAN trong giải quyết các mâu thuẫn, xung đột của khu vực, trong đó ngăn ngừa và quản lý xung đột ở Biển Ðông là một phép thử có tính bước ngoặt đối với sự phát triển của cộng đồng những năm sắp tới.

Thứ hai, sớm tiếp tục cùng Trung Quốc đàm phán về COC.

Thứ ba, ASEAN cần chủ động và nhanh chóng đưa ra các sáng kiến mới, tạo dựng các thể chế, hình thức hợp tác hòa bình mới có tác động tích cực, hỗ trợ cho sự ra đời và thực hiện COC.

Thứ tư, ASEAN cần tiếp tục sử dụng các kênh, các nguồn lực khác nhau, nhất là trên các diễn đàn EAS, ARF, ADMM+… để buộc các bên liên quan ngồi vào bàn đàm phán, tìm kiếm giải pháp duy trì hòa bình ở Biển Ðông; bên cạnh đó, công tác truyền thông về vấn đề Biển Ðông cũng cần được đẩy mạnh trong ASEAN theo hướng vì lợi ích chiến lược của cả cộng đồng và khu vực.

Thứ năm, ASEAN cần điều chỉnh nguyên tắc đồng thuận (concensus) khi ra quyết định tập thể. Phải chăng đây là một trong những điểm mấu chốt, quan trọng nhất để ASEAN vươn tới cộng đồng thực chất?

Các nước thành viên ASEAN có yêu sách, tuyên bố chủ quyền ở Biển Ðông trước hết phải xác định rõ phạm vi chủ quyền và quy chế pháp lý đối với các vùng biển, thềm lục địa và các đảo; từ đó, thống nhất các tiêu chuẩn để xác định phạm vi chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán của mình trên các vùng biển, thềm lục địa, các đảo xa đất liền trên cơ sở UNCLOS 1982 và tôn trọng sự thật lịch sử. Các nước thành viên ASEAN không có yêu sách đòi chủ quyền cần ủng hộ lập trường và yêu sách mà các nước ASEAN đòi chủ quyền đã thống nhất với nhau.

Các nước ASEAN cần nỗ lực quốc tế hóa vấn đề Biển Ðông, kể cả cách giải quyết thông qua Tòa án quốc tế về Luật Biển (ITLOS). Không ít vùng biển tranh chấp trên thế giới không phân định được qua đàm phán, đã phải nhờ đến phán quyết của ITLOS để có được sự phân định mang tính pháp lý, từ đó mới có ổn định bền vững. Ðó cũng là một trong cách thức giải quyết tranh chấp bằng phương pháp hòa bình của một quốc gia có chủ quyền; đồng thời ngăn ngừa những khác biệt ý kiến có thể xảy ra trong nội bộ, làm ảnh hưởng đến tình đoàn kết, thống nhất của Hiệp hội.

Các nước tham gia giải quyết tranh chấp tại Biển Ðông chính là thể hiện trách nhiệm góp phần thực hiện hóa Cộng đồng ASEAN trong đó có APSC vào năm 2015; quan trọng hơn, đó cũng là cách thức bảo vệ chính mình trước những biến động địa - chính trị khu vực đầy bất trắc.

Trong hai thập niên qua, ASEAN đã có những nỗ lực không mệt mỏi trong việc “định chế hóa” vấn đề Biển Ðông. Những diễn biến tranh chấp chủ quyền trên Biển Ðông trong thời gian qua giúp một số thành viên ASEAN có thêm kinh nghiệm đấu tranh giải quyết vấn đề này. ASEAN cần có những quyết sách và hành động chính trị hợp thời, thúc đẩy tiến trình COC.

Là quốc gia thành viên ASEAN có yêu sách, tuyên bố chủ quyền ở Biển Ðông, Việt Namon> cần hoàn chỉnh hồ sơ pháp lý về chủ quyền biển, đảo để bày tỏ quan điểm khi cần thiết. Ðồng thời, chúng ta cần tiếp tục kiên quyết phản đối yêu sách “đường 9 đoạn”, cũng như hành động của Trung Quốc xâm phạm vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của Việt Nam; khôn khéo trong những vấn đề liên quan đến chủ quyền biển, đảo của Việt Nam; tìm cách giải quyết mâu thuẫn, tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, trên cơ sở luật pháp quốc tế, quyết tâm không để xảy ra xung đột; tranh thủ sự ủng hộ của các nước, dư luận quốc tế, một số học giả Trung Quốc; nâng cao cảnh giác việc các thế lực thù địch lợi dụng sự kiện này để kích động tinh thần dân tộc cực đoan.

Tuyên bố mạnh mẽ của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng tại Hội nghị Cấp cao ASEAN 24 vừa qua tại Mi-an-ma thể hiện rõ mong muốn và quyết tâm của nhân dân Việt Nam trong việc bảo vệ chủ quyền biển, đảo, giữ gìn tình hữu nghị giữa nhân dân hai nước Việt Nam và Trung Quốc. Ðó là: “Việt Namon> đặc biệt coi trọng và luôn làm hết sức mình để gìn giữ và tăng cường quan hệ hữu nghị tốt đẹp với Trung Quốc. Việt Nam cũng luôn chân thành mong muốn cùng với Trung Quốc giải quyết các tranh chấp bằng biện pháp hòa bình trên cơ sở luật pháp quốc tế, bình đẳng và tôn trọng lẫn nhau vì lợi ích của nhân dân hai nước, vì hòa bình, ổn định của khu vực và thế giới. Song, lãnh thổ là thiêng liêng, Việt Namon> cực lực phản đối các hành động xâm phạm và kiên quyết bảo vệ chủ quyền quốc gia và lợi ích chính đáng của mình phù hợp với luật pháp quốc tế”.