Phần hai

1
. Đầu mùa đông năm 1951.
Lúa chín đồng loạt. Lúa nếp màu vàng chanh. Lúa dâu vàng sẫm. Lúa tám đỏ nâu... Đồng lúa rì rào gọi người làng Nguyễn ra thu hoạch...
Nhưng giặc không cho gặt. Trên đường 10, những chiếc xe cam nhông mui trần nối đuôi nhau từ thị xã về đồn Nguyễn. Trong xe, tây đen, tây trắng mũ sắt sùm sụp. Những chiếc xe tải đạn che bạt kín mít. Những chiếc GMC kéo những khẩu súng nòng dài, miệng rộng, bánh cao, từ Hải Phòng qua cầu Nguyễn về Đông Các... Tiếng xe ầm ì, gầm gừ. Bụi đường xam xám, nâu nâu, mù mịt trùm xuống đồng lúa.
Ca nô từ sông Trà Lý, xồng xộc vào sông Tiên Hưng. Bốn năm chiếc mở máy chạy nhanh, quần đi quần lại sùng sục. Súng trọng liên cắc cắc... bùm bùm... té đạn vào hai bờ.
Máy bay bà già như những con dơi chao muỗi, đảo ngang, đảo dọc trên vùng trời khu căn cứ Tiên - Duyên - Hưng. Những vòng liệng thấp và nhỏ, nghiêng ngó, soi mói làng Nguyễn.
Hôm sau, tờ mờ sáng, gần chục khẩu đại bác 105 ly từ bên kia cầu Bo, từ Đông Các, rót đạn vào làng Nguyễn.
Lần đầu tiên, những viên đạn bay từ xa, từ phương trời nào rơi bất thình lình xuống làng Nguyễn. Không phải những viên đạn moóc đã từng nổ ở ven làng. Nó nổ to, khoét sâu, rơi cả vào những xóm cùng, ngõ hẻm. Nó phá đổ những đoạn lũy, lấp từng đoạn hào. Rất nhanh.
Đàn bà, trẻ con làng Nguyễn, từ chiều qua đã tản sang mấy làng bên cạnh. Phần đông dân quân và thanh niên sang trại Ba Vì, cuối xã Nguyên Xá, không nằm trong vùng có hào lũy. Chỉ còn trung đội du kích xã bám sát làng chiến đấu.
Từ đêm qua, Phụ đã về báo cáo với Tuyền. Chắc chắn giặc càn quét khu căn cứ Tiên - Duyên - Hưng. Số quân hơn một vạn(1). Có phi pháo yểm hộ. Giặc tiến bằng nhiều mũi. Đổ bộ bằng tàu chiến từ sông Hồng, sông Luộc. Mũi quân đường 10 tập trung đánh áp đảo làng Nguyễn.

*
*     *

Thôn Bắc Lạng có hai lối ra cầu Kế và cổng Tây, xuống cánh đồng luồn sang Tăng, Khuốc, tiện cho du kích tiến, lui...
Bắc Lạng có những chiếc ao rộng thênh, nước xanh thăm thẳm, kẹp lấy con đường xóm khúc khuỷu chữ chi. Nhiều chỗ đường hẹp, người đi thấy bóng mình ở cả hai bên mặt ao. Những khóm tre hóa um tùm, cây bên cây chen sít, cành ngọn rũ xuống rườm rà che kín mặt ao. Gốc tre sát ao, nước xói trơ những củ tre to, rễ cứng quèo tua tủa. Dưới lớp rễ như râu sư tử ấy là những cái hầm sâu hoắm. Khi trở giời, vang lên tiếng kêu ộp ộp của ếch, tiếng quẫy nước ong óc của cá trê...
Du kích làng Nguyễn đào nhiều hầm bí mật ở Bắc Lạng. Hầm nổi, hầm chìm; hầm một tầng, hai tầng; hầm khô, hầm nước... nhiều thứ.
Hôm nay, họ luồn hào giao thông về các hầm bí mật, sau một trận đánh không ngang sức với giặc.
Du kích rút một lúc lâu, giặc chưa dám vào, sợ trúng mưu mẹo gì. Chỉ rót đạn tới tấp vào làng... Ba giờ chiều, chúng phá cổng, dè dặt dò dẫm trên mấy con đường chính lát gạch. Muốn rẽ vào những nhà ven đường, chúng phải chống báng súng dò hầm chông, như người mù chống gậy dò đường.
Năm giờ, giặc đóng ở đình Thượng, đình Đoài, chiếm nửa ngoài thôn Bắc Lạng.
Con đường từ đình ra cổng Bắc, giặc đào công sự. Những chiếc hố nông choèn, dài ngoẵng, những thằng tây đen, tây trắng nằm phục tránh đạn. Một tiểu đội giặc đóng ở nhà hội Tùy, chĩa đại liên ra giữ cổng Bắc. Hai chiếc tràng kỷ gỗ lim, giặc khiêng ra góc vườn chắn đất làm công sự. Hội Tùy không kịp chạy, giặc bắt khiêng đất, khiêng gỗ.
Bọn đóng ở đình bố phòng cẩn thận. Hai khẩu đại liên chĩa ra con đường sang Đông Khê và vào Bắc Lạng. Mấy thằng tây đen nhảy xuống đoạn hào giao thông bên cạnh, vung xẻng hót những mảng đất đại bác hất xuống, làm chỗ ẩn nấp. Mấy thằng ngụy khôn vặt, vào nhà dân lột giát giường và chiếu, trải xuống hào làm chỗ nằm.
Rồi chúng lạch cạch mở đồ hộp. Mỗi đứa quay đi một góc, chộp choạp nhai bánh mì quệt bơ. Mấy phút sau, khói thuốc lá khét mù lẫn mùi đất công sự ngai ngái và mùi mồ hôi nồng nồng, chua chua...
Khoảng chín giờ đêm. Bọn giặc ở vườn nhà hội Tùy thấy bên kia giậu hóp có tiếng sột soạt. Chúng ra hiệu cho nhau im lặng, nhìn sang. Một bụi mây rậm rịt nhằng nhịt leo lên khóm tre cao lêu nghêu. Gió lắc lào xào... Tiếng sột soạt từ dưới bụi mây ấy...
Năm tên giặc chui giậu hóp, khẽ khàng trườn qua vườn, bí mật vây quanh bụi mây.
Lại có tiếng sột soạt. Dưới bụi mây tôi tối, ánh sao đêm không chiếu tới, một vật tròn tròn bằng quả dưa hấu, quay đi, quay lại, nhô dần, nhô dần. Một cái đầu người. Rồi hai cánh tay luồn ra, đu cả người lên khỏi mặt đất.
Ngồi dưới gốc bụi mây, người đó nghiêng tai nghe ngóng... Rồi đưa hai bàn tay nâng mớ cây mây nặng trĩu, luồn ra.
Nằm tên giặc cùng lúc xông vào, vồ nghiến lấy hai chân, túm chặt hai tay người đó...

*
*     *

Cùng lúc ấy, ở khu trong thôn Bắc Lạng, du kích lẻ tẻ từ các hầm bí mật lên.
Tuyền xách súng vào nhà ông Phê. Ông thì thào:
- Giặc đóng ở đình, anh ạ!
- Tôi biết rồi! Ta đã có người gác... Ông còn gạo, nấu cơm anh em ăn với.
Bà Phê vào hầm lấy gạo. Ông vê quần lội xuống ao mò nồi... Mấy anh du kích xúm vào thổi cơm. Thêm mấy người ra gác ở hào giao thông đầu xóm, phòng giặc bất chợt ập vào.
Chuyển, Dâu, Tiệm lẻ tẻ đến. Trung đội đủ cả, chỉ thiếu Duyệt.
Tuyền lo lắng nhìn mọi người:
- Hay là... Duyệt không kịp rút?
- Anh ấy cùng rút với tôi. Thấy hầm chật, anh ấy sang hầm khác - Một người nói.
- Hầm nào?
- Không biết. Anh ấy hóa trang hầm cho tôi rồi đi.
Mấy cán bộ chụm đầu hội ý. Tuyền nhìn từng người dưới ánh sao mờ mờ:
- Tình hình thế này, ta bàn xem xử trí ra sao?
Một lúc lâu chưa ai có ý kiến. Họ chờ Tuyền nói trước, như hồi nọ Tuyền chờ ông Chỉnh.
- Thiếu anh Duyệt. Ta cứ bàn, tập thể quyết định! - Tuyền gặng thêm.
Vẫn không ai nói. Dâu khẽ giục:
- Anh ý kiến trước xem thế nào đã.
- Tôi từ lúc còn ở dưới hầm, muốn xem các đồng chí nghĩ có khớp không? Tức là có hai phương án. Một, tất cả chúng ta ở lại bám hầm bí mật. Mai giặc sẽ lùng sục, nhưng sục không thấy hết tất cả các hầm. Có thể bị bắt một ít, nhưng nói chung bảo toàn được người và vũ khí. Hai, rút sang Ba Vì, ở đấy hẻo lánh cách sông cách đò, có thể... có thể giặc bỏ qua, ta cũng bảo toàn được lực lượng.

(còn nữa)

(1): Chiến dịch Trái Quýt (Măngđarin), giặc mở trong tháng 10-1951, càn quét và phá cơ sở kháng chiến của ta ở khu căn cứ du kích ba huyện Tiên Hưng, Duyên Hà, Hưng Nhân.