Về một số giải pháp của việc đào tạo người lao động hiện nay trước hết, cần giải quyết đúng mối quan hệ hữu cơ giữa giáo dục phổ thông và giáo dục chuyên nghiệp, xây dựng đội ngũ giáo viên đáp ứng nhu cầu của công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước để nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục- đào tạo. Nhiều nhà khoa học giáo dục trên thế giới đã khuyến nghị phải xóa bỏ sự phân biệt cứng nhắc giữa các ngành giáo dục phổ thông, giáo dục chuyên nghiệp, khoa học - công nghệ.

Cả giáo dục phổ thông lẫn giáo dục chuyên nghiệp đều phản ánh trình độ phát triển kinh tế, văn hóa, khoa học, kỹ thuật của đất nước và thời đại, đồng thời chuẩn bị cho việc đi trước, đón đầu cho sự phát triển ở tương lai. Giáo dục phổ thông phải có tính toàn diện để làm cơ sở cho giáo dục chuyên nghiệp. Còn giáo dục chuyên nghiệp có tính chất phân hóa sâu đi vào các nghề nghiệp chuyên môn và các hoạt động thực tiễn khác nhau của con người trong đời sống xã hội được dựa trên cơ sở kế thừa những tri thức đã được đào tạo ở trường phổ thông.

Sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước rất cần một đội ngũ giáo viên có đầy đủ năng lực và phẩm chất ở nhiều ngành nghề, bậc học khác nhau. Chính họ là người sẽ trực tiếp đào tạo cho xã hội một đội ngũ những người lao động chuyên môn giỏi và phẩm chất tốt - điều này tùy thuộc rất lớn ở những phẩm chất và năng lực mà họ có. Việc đào tạo giáo viên ở nước ta hiện nay, trước hết phải tập trung thực hiện chuẩn hóa giáo viên ở các cấp của ngành học phổ thông.

Song song đó phải quan tâm xây dựng đội ngũ giáo viên của ngành giáo dục chuyên nghiệp ở các trường dạy nghề và trung học chuyên nghiệp: giáo viên phải có trình độ đại học, ở các trường đại học hầu hết giảng viên phải có trình độ cao học, trong đó, có khoảng 30-40% là tiến sĩ, TS  khoa học và khoảng 10% là những nhà khoa học đầu đàn. Ðẩy mạnh hoạt động đào tạo nghề cho lao động nông thôn theo hướng dịch chuyển dần lao động nông nghiệp sang lĩnh vực khác.

Phát huy việc truyền nghề trong các làng nghề truyền thống, mở rộng hình thức chuyển giao công nghệ cho nông dân... làm tăng chất lượng lao động ở khu vực nông thôn và nông nghiệp. Mở rộng việc liên kết với các trường đại học để tạo cơ hội cho những người đang làm việc được học tập để nâng cao trình độ với các hình thức: chính quy, tại chức, đào tạo từ xa... Việc mở những lớp này phải tập trung vào những ngành nghề mà đất nước đang cần và phải được quản lý chặt chẽ về quy chế, chương trình đào tạo để đạt được chất lượng thực sự.

Giải pháp thứ hai là đẩy mạnh việc đổi mới nội dung, phương pháp và phương thức đào tạo người lao động trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Việc đào tạo người lao động cần phải tiếp tục đổi mới mạnh mẽ về nội dung theo ba hướng chủ yếu: Một là, nội dung hướng vào năng lực giải quyết vấn đề: đây là một dạng chuyên biệt của năng lực chung, tập trung vào năng lực chuyên môn then chốt. Ðây là một phương hướng chính nhằm cung cấp cho người học phương cách chuyển dịch những năng lực từ lĩnh vực học tập sang lĩnh vực lao động. Hai là, nội dung đào tạo hướng vào thực tiễn: Chương trình, việc giảng dạy, việc học tập đều phải hướng mạnh hơn nữa về sự ứng dụng hoặc phải gắn chặt hơn nữa với thực tiễn bằng nhiều hình thức khác nhau. Trong việc giảng cần chú trọng sự đối chiếu có hệ thống giữa: một bên là những cách tư duy và giải quyết vấn đề về mặt lý thuyết hàn lâm và một bên là những cách tư duy và giải quyết vấn đề theo kiểu thực tiễn nghề nghiệp.

Ði đôi với cách tiếp cận chung này của việc dạy và học, cần thu hút tham gia của những nhà thực hành và những khâu thích hợp của quá trình đào tạo, cùng hướng vào mục tiêu chung. Ba là, nội dung đào tạo hướng theo tinh thần doanh nghiệp: Ngày nay, trước những thay đổi của môi trường lao động, thế giới việc làm, giáo dục chuyên nghiệp phải có những cách tiếp cận thực sự và thường xuyên với những thay đổi đó, tìm hiểu những xu thế chuyển biến chính của thị trường, sự xuất hiện của những ngành nghề, lĩnh vực mới, những dạng việc làm mới, tiên đoán những yêu cầu mới đối với việc đào tạo người lao động, từ đó xây dựng chương trình, cách tổ chức đào tạo thích ứng nhằm tăng cơ may tìm việc làm cho người lao động. Giáo dục chuyên nghiệp trong thế kỷ XXI không chỉ đào tạo ra những người biết tìm việc làm mà còn biết tạo ra việc làm (tạo nghiệp), là những người có tinh thần doanh nghiệp thực sự. Bốn là, nội dung đào tạo cần đáp ứng nhu cầu học tập liên ngành, liên môn. Việc giảng dạy và học tập theo hướng này đòi hỏi phải huy động kiến thức, sự hiểu biết phù hợp xuất phát từ những lĩnh vực kiến thức khác nhau; nó thường dựa trên cách làm việc hợp tác trí tuệ và chấp nhận những tiêu chí về tính chịu trách nhiệm, tính phù hợp và những tiêu chí về chất lượng hàn lâm. Năm là, nội dung đào tạo phải thường xuyên được cập nhật, hiện đại hóa. Việc cập nhật, hiện đại hóa nội dung đào tạo thường được thực hiện thông qua việc các cơ sở đào tạo tham gia xử lý những vấn đề quan trọng từ phạm vi toàn quốc đến phạm vi ngành, địa phương và cơ sở. Ðây chính là những cơ hội để nội dung đào tạo gắn với thực tiễn phát triển đất nước, ứng dụng những tri thức mới, công nghệ mới vào kinh tế - xã hội, qua đó góp phần phát triển đất nước, phát triển học thuật, phát triển nhà trường và nền giáo dục chuyên nghiệp.

Gắn với đổi mới nội dung là đổi mới về phương pháp, phương thức đào tạo. Việc đổi mới phương pháp đào tạo diễn ra theo xu hướng chính là hình thành năng lực tự học, sáng tạo, tự nghiên cứu, tự đánh giá, coi, xem như là phát huy nội lực của người học trên tinh thần chủ động tiếp thu sự hướng dẫn, chỉ đạo của thầy, sự hợp tác chặt chẽ với các bạn trong nhóm, sự áp dụng sáng tạo những phương tiện học tập hiện đại, phù hợp với từng hoàn cảnh cụ thể, từ những phương tiện nghe nhìn truyền thống và hiện đại, đến những công nghệ thông tin, đa phương tiện, tiến tới những hệ thống máy tính nối mạng toàn cầu.

Như vậy, định hướng cơ bản của việc đổi mới phương pháp đào tạo là chuyển từ kiểu đào tạo lấy thầy và kiến thức làm trung tâm sang kiểu đào tạo lấy trò và năng lực làm trung tâm. Xu thế cải tiến phương pháp dạy, phương pháp học và phương pháp kiểm tra đều nhằm cải tiến việc học, chú trọng sự phù hợp với cá nhân từng người học (cá nhân hóa), chú trọng việc nâng cao hiệu suất học tập (cường độ hóa), chú trọng việc sử dụng công nghệ mới về thông tin cho việc học tập (công nghiệp hóa).

Giải pháp thứ ba là xây dựng hệ thống các cơ chế quản lý và phát huy sức mạnh trí tuệ của người lao động, nâng cao tính chủ động của các cơ sở, địa phương, đơn vị trong đào tạo người lao động. Việc đào tạo người lao động phải đặt trong nhiệm vụ quản lý nguồn nhân lực của Nhà nước trên ba mặt: phát triển nguồn nhân lực, sử dụng nguồn nhân lực và tạo môi trường việc làm cho nguồn nhân lực, tức là phải tạo sự gắn kết chặt chẽ giữa ba mặt: đào tạo, sử dụng và việc làm.

Nhà nước cần chỉ đạo chủ động hơn trong việc tạo nên một bộ phận nòng cốt của hệ thống thông tin về thị trường lao động, việc làm cho giáo dục - đào tạo, tiếp theo là tạo nên một bộ phận nòng cốt của Nhà nước trong việc thực hiện kế hoạch hóa với thị trường, việc xã hội hóa trên ba mặt việc làm, sử dụng và đào tạo có sự phân công và phối hợp giữa ba ngành trên thì mới có cơ sở khuyến khích thành lập các tổ chức “thông tin, tư vấn, hướng nghiệp...”, các cơ sở giáo dục chuyên nghiệp mới có căn cứ để dự báo về nhu cầu của thị trường lao động, về việc cung cấp nhân lực, đương nhiên bản thân các cơ sở đào tạo cũng phải chủ động tìm hiểu nhu cầu trong lĩnh vực đào tạo của mình.

Việc nâng cao chất lượng đào tạo người lao động có trách nhiệm của từng ngành, từng cấp, từng địa phương và từng đơn vị sản xuất kinh doanh. Vì vậy, cấp ủy, chính quyền địa phương và các đơn vị cần thường xuyên rà soát và có kế hoạch sử dụng hợp lý, bổ sung, cử đi đào tạo, đào tạo lại, bồi dưỡng nâng cao chất lượng nguồn nhân lực nhằm thực hiện tốt nhiệm vụ của đơn vị mình. Tiếp tục đổi mới, cải tiến việc thi tuyển công chức, tuyển lao động để thực sự tuyển được những người có chuyên môn giỏi, đáp ứng được yêu cầu công việc. Xây dựng cơ chế phối hợp giữa các cơ quan quản lý nhà nước đào tạo với các sở, ngành, các cơ sở sản xuất để xác định nhu cầu và xây dựng quy hoạch đào tạo các ngành nghề để gắn liền việc đào tạo với sử dụng nguồn nhân lực, đảm bảo đồng bộ, có hiệu quả.

Tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra để giữ nghiêm nền nếp, kỷ cương và chấn chỉnh kịp thời những tiêu cực phát sinh trong các nhà trường, các cơ sở đào tạo. Cần có chính sách giải quyết thỏa đáng lợi ích đối với người được cử đi học tập, bồi dưỡng nâng cao trình độ, đồng thời có chế độ ưu đãi thu hút cán bộ, thu hút nhân tài, nhất là các sinh viên giỏi mới ra trường. Khuyến khích những người có điều kiện đi học nước ngoài bằng con đường tự túc hướng vào những ngành nghề mà địa phương đang cần. Xây dựng một cơ chế tăng quyền chủ động hơn đối với các cơ sở đào tạo, tạo mối liên thông, quan hệ trực tiếp giữa cơ sở đào tạo với các cơ sở sử dụng lao động để tìm hiểu nhu cầu và đáp ứng nhu cầu đó, gắn liền việc đào tạo với sử dụng.

Trên cơ sở nhận thức sâu sắc các quan điểm, chính sách của Ðảng về phát triển giáo dục - đào tạo tăng cường hơn nữa sự quản lý của Nhà nước đối với công tác giáo dục - đào tạo, thực hiện công bằng xã hội trong lĩnh vực này. Công tác đào tạo người lao động trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước phải gắn bó hữu cơ với chiến lược, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của từng giai đoạn và dựa trên xu hướng học tập suốt đời.

Chính vì thế, những giải pháp căn bản nhằm đẩy mạnh và thực hiện tốt hơn công tác đào tạo người lao động của nước ta hiện nay chính là giải quyết đúng đắn mối quan hệ biện chứng giữa giáo dục phổ thông và giáo dục chuyên nghiệp; giải quyết sự mất cân đối về cơ cấu và hệ cấp đào tạo, thực hiện tốt việc đổi mới nội dung, phương pháp và phương pháp đào tạo người lao động theo hướng toàn diện, hiện đại, phù hợp với thực tiễn phát triển của xã hội Việt Nam nhằm phục vụ đắc lực sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và đi tắt đón đầu xu thế phát triển của nền kinh tế tri thức.

Trần Thị Nụ

(Trường Chính trị tỉnh)