Suốt mấy ngày nay, ông Đỗ Công Xuân (thôn Việt Tiến, xã Việt Thuận, huyện Vũ Thư) ngày nào cũng chở vài bao rau xà lách cây nào cây nấy cuộn chặt to như cái bát ô tô về băm nhỏ đổ xuống ao cho cá ăn, nhìn mà thấy xót. Hỏi ra mới biết, xà lách ông xin của một số hộ dân ở xã Trung An do giá rau rẻ quá, tiền bán không đủ công thu hoạch nên họ bỏ ngay tại ruộng. Nhiều người thấy tiếc nhặt về cho cá, cho gà ăn nhưng cũng không xuể. Chúng tôi ra cánh đồng thôn An Lộc (xã Trung An), quả đúng như lời ông Ngọc nói: trên bờ, nhiều đám rau xà lách được chất gọn nhưng đã héo quắt. Dưới ruộng, nhiều luống cây đã quá lứa vươn ngồng dài vẫn chưa thu hoạch. Khi nghe chúng tôi hỏi chuyện, vợ ông Phùng Văn Sở, một chủ đầu mối tiêu thụ rau của xã than thở: “Người dân Trung An có truyền thống trồng màu với nhiều loại cây: hành, mùi, thì là, dưa, bí… nhưng chủ yếu là xà lách. Ngoài bán ở trong tỉnh, rau Trung An còn được xuất đi Hà Nội, Hải Phòng và miền Trung. Dịp sau bão, giá rau tăng cao nên mỗi sào trồng xà lách bà con lãi 3 đến 4 triệu đồng/lứa. Nhưng từ cuối tháng 12 âm lịch trở lại đây, giá tất cả các rau đều “lao dốc”; riêng xà lách giảm từ 5.000 đồng/kg xuống còn 1.000đồng/kg, tiền bán không đủ công thu hoạch nên nhiều hộ chán nản bỏ rau tại ruộng. Là người đi buôn lúc nào tôi cũng mong mua đắt cho bà con nhưng khốn nỗi giá đầu ra giảm mạnh nên cũng đành chịu”.

Giống như ở Trung An, cánh đồng rau xà lách ở xã Vũ Phúc (Thành phố Thái Bình) nhiều ngày nay cũng trở nên xơ xác, chỉ có một số ít bà con chọn bẻ những nõn rau về vừa cho người, cho gà ăn còn lại vứt ngổn ngang tại ruộng. Ông Trịnh Văn Êm (xóm 8, xã Vũ Phúc) chia sẻ: “Hiện nay, nhà nào ở trên Trung An bán được xà lách giá 1.000 đồng/kg còn khá, dưới xã chúng tôi chỉ có 500 đồng/kg mà cũng không có người mua. Bỏ xà lách chuyển sang thu cải chíp nhưng cũng cực nhọc không kém. Một luống rau cải chíp như thế này nếu chăm sóc tốt cho hoạch được khoảng 2 tạ. Để bán được lượng rau ấy, vừa rồi 2 vợ chồng  mất 2 buổi chiều nhổ, bó rửa sạch sẽ, cộng thêm 2 buổi sáng nữa dậy từ 12 giờ đêm chở rau lên chợ Bồ Xuyên. Khốn nỗi, chợ nhỏ không có chỗ ngồi, hết chạy chỗ nọ đến chỗ kia bán được 1.000 đồng/kg, tổng thể thu được 200 ngàn đồng, trừ chi phí giống, thuốc trừ sâu, phân bón, còn lại công trồng lẫn công bán được 150 ngàn đồng thử hỏi lời lãi ở đâu. Mỗi lần đi chợ như vậy đều lo nơm nớp, đắt rẻ thế nào cũng bán chỉ mong cho hết hàng về đỡ xấu hổ với hàng xóm”.

Không chỉ xà lách, rau cải mà hiện nay trên thị trường hầu hết các loại rau, củ, quả đều giảm giá rất mạnh. Thời điểm trước Tết Nguyên đán, mỗi cây bắp cải bán với giá từ 10 đến 13 ngàn đồng thì nay giảm xuống còn 2 đến 3 ngàn đồng/cây, súp lơ từ 8 đến 10 ngàn đồng/hoa giảm còn 2 ngàn đồng/hoa, cà chua từ 18 đến 20 ngàn đồng/kg giảm còn 10 ngàn đồng/kg, su hào từ 5 đến 7 ngàn đồng/củ nay giảm còn 1 đến 2 ngàn đồng/củ, rau cải giảm từ 3.000 đồng/mớ xuống còn 1.000 đồng/mớ, thậm chí nhiều loại rau như cải cúc, rau riếp, xà lách bán rất ít người mua… Giá rau củ giảm đương nhiên người tiêu dùng được lợi. Tuy nhiên, với giá bán như hiện nay hầu hết người trồng rau đều không có công, thậm chí lỗ vốn. Chị Nguyễn Thị Líu (xã Vũ Chính, TP Thái Bình)  trồng 5 sào màu chủ yếu là bắp cải, súp lơ tính với chúng tôi: “Mỗi sào bắp cải trồng 1.000 cây thì riêng tiền giống chi mất 500 ngàn đồng, 30kg đạm mất 400 ngàn đồng, 300 ngàn đồng mua 4 tạ phân chuồng, cộng thêm tiền thuốc trừ sâu, tổng chi mất khoảng 1,3 triệu đồng. Sau 4 tháng vất vả chăm sóc, bắp cải cho thu hoạch, sau khi trừ cây chết, đèo đẹn, 1 sào thu khoảng 800 bắp. Để tiêu thụ được từng ấy cải bắp, tôi phải đi chợ mất gần chục buổi, bán với giá 2.000 đồng đến 2.500 đồng/cây, thu trừ chi, công chưa được nổi 500 ngàn đồng. Không riêng gì gia đình tôi, năm nay nông dân nào trồng rau cũng lỗ vốn nặng”.

Trồng rau là thế, nhiều người đã đúc kết ra quy luật: “mất mùa thì được giá, được mùa thì rớt giá”. Tuy nhiên, cả đời người nông dân gắn bó với đồng ruộng, không cấy lúa, trồng rau họ biết làm gì? Có rất nhiều nguyên nhân khiến cho việc trồng rau những năm qua “thua” nhiều hơn “thắng”, người thì đổ tại thời tiết, người thì đổ lỗi cho thời vụ, nhưng nguyên nhân sâu xa vẫn là do bài toán quy hoạch và thị trường tiêu thụ. Cả 3 xã Vũ Chính, Vũ Phúc, Trung An, hay còn nhiều xã khác chuyên trồng rau nữa ở tỉnh ta, hầu hết người nông dân đều trồng rau theo thói quen, sản xuất cái mình có chứ chưa căn cứ vào nhu cầu thị trường cần. HTX đứng ra tổ chức, hướng dẫn nhân dân trồng rau nhưng đến khi thu hoạch đầu ra đều do bà con tự bán lẻ tại chợ và bán cho thương lái, rau đắt thì cả người bán - kẻ buôn đều được lợi, nhưng nếu rau xuống giá chỉ có nông dân thiệt. Như vậy, bài toán về quy hoạch vùng sản xuất, liên kết tìm đầu mối tiêu thụ nông sản ổn định cho nông dân xem ra vẫn còn rất nan giải, không biết đến bao giờ mới có câu trả lời?

Bài, ảnh: Nguyễn Hình