Nằm ở phía bắc huyện, cách Thị trấn Thanh Nê 4 km, xã Ðình Phùng là vùng đất giàu truyền thống cách mạng. Nơi đây tự hào là nơi sinh ra sĩ phu yêu nước Phạm Quang Lịch (1901 – 1937). Sinh ra trong một gia đình giàu có nhưng ông lại sớm giác ngộ cách mạng.

Năm 1927, ông lập nên Hội Thanh niên cách mạng tại địa phương, 7/1929, tham gia thành lập Chi bộ đảng ở Nam Huân (nay thuộc xã Ðình Phùng) gồm 11 đồng chí. Năm 1930 vạch kế hoạch, chỉ đạo cuộc đấu tranh của nhân dân Nam Huân chống sưu thuế thắng lợi. Cuối năm 1930, sau khi tham gia cuộc biểu tình của nông dân Tiền Hải ông bị địch bắt, bị kết án 20 năm khổ sai, đưa đi giam giữ tại nhà tù Hỏa Lò (Hà Nội). Ðêm 25/12/1932, ông vượt ngục Hỏa Lò trở lại Thái Bình. Ðầu năm 1933, Phạm Quang Lịch đứng ra thành lập Ban Tỉnh ủy lâm thời và được bầu làm Bí thư Tỉnh ủy. Ông đã hy sinh anh dũng tại nhà tù Sơn La khi mới 37 tuổi.

Phát huy truyền thống của lớp người đi trước, nhân dân xã Ðình Phùng đã nghe theo tiếng gọi của Ðảng, cùng nhân dân cả nước đứng lên giành chính quyền về tay nhân dân. Ngày 20/8/1945, nhân dân Ðình Phùng cùng với các làng, xã trong huyện tuần hành thị uy hô vang các khẩu hiệu “Việt Minh vạn tuế”, “Việt Nam độc lập vạn tuế” và tham gia phá kho thóc của Nhật ở Hồng Thái. Ngày 21/8/1945, nhân dân xã Ðình Phùng đã tham gia tích cực lật đổ bộ máy cai trị của thực dân Pháp và tay sai, thành lập chính quyền cách mạng lâm thời của xã và các đoàn thể quần chúng như thanh niên, phụ nữ, nông hội, thiếu nhi cứu quốc…

Hưởng ứng lời kêu gọi chống giặc đói, giặc dốt, giặc ngoại xâm của Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhân dân Ðình Phùng đã xây dựng được 435 hũ gạo cứu đói; ủng hộ 67.690 đồng cho quỹ độc lập, quỹ kháng chiến; hưởng ứng Tuần lễ vàng đã quyên góp được 86 đồng cân vàng. Ngày 8/2/1950, Pháp nổ súng đánh chiếm Thái Bình, từ ngày 19/8/1950 đến 12/12/1953 quân và dân xã Ðình Phùng đã kết hợp với bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương chiến đấu 186 trận, tiêu diệt và bắt sống 575 tên giặc, thu 452 súng các loại, trong đó có 1 khẩu pháo 105 ly, 5 súng đại liên cùng nhiều quân trang, quân dụng khác.

Ðể hiểu rõ hơn về không khí những ngày tháng đạn lửa ấy, theo lời giới thiệu của cán bộ xã Ðình Phùng, chúng tôi tìm đến nhà cụ Ngô Thế Truy, thôn Cao Trung, người du kích năm xưa, một trong những “nhân chứng sống” ít ỏi còn minh mẫn thuật lại: “Khi quân Pháp đánh vào Ðình Phùng, chúng bắt hết trâu bò, cướp nhiều của cải, lấy cả dụng cụ sản xuất, không từ một thứ gì… Chúng dỡ đình, miếu, nhà dân đem về xây đồn bốt. Làng xã trở nên tiêu điều, xơ xác. Dân trong làng vừa tránh giặc vừa tranh thủ sản xuất. Không còn trâu bò để sản xuất, phải cuốc đất, mọi người đổi công cho nhau để kéo bừa, kể cả phụ nữ. Ăn đói, ngủ nhờ, làm lều tạm hay ngủ dưới hầm tránh đại bác. Ranh giới giữa sự sống và cái chết mong manh. Nhưng cũng chính vì thế mà tinh thần tương thân tương ái rất cao, mọi người sẵn sàng cứu giúp nhau trong hoạn nạn để cùng nhau cố gắng, đi đến mục đích cuối cùng là giải phóng quê hương và độc lập dân tộc”.

Chín năm kháng chiến chống Pháp (1945 -1954), Ðình Phùng đã tiễn đưa 157 thanh niên tòng quân giết giặc, hàng trăm người đi dân công hỏa tuyến, đóng góp 86 đồng cân vàng, hàng vạn đồng tiền Ðông Dương, hàng trăm tấn lương thực, thực phẩm. 50 người con của xã đã anh dũng hy sinh. Ghi nhận công lao đóng góp của nhân dân xã Ðình Phùng trong kháng chiến chống Pháp, Ðảng, Nhà nước tặng thưởng 5 Huân chương Kháng chiến hạng Nhất, 19 Huân chương Kháng chiến hạng Nhì, 25 Huân chương Kháng chiến hạng Ba, 1 Huân chương Chiến công hạng Nhất, 3 Huân chương Chiến công hạng Ba; 84 gia đình có công với cách mạng được nhận Bằng khen. Ðặc biệt, địa phương đã vinh dự được Bác Hồ gửi thư khen và tặng 8 chữ vàng “Quân dân Ðình Phùng đoàn kết giết giặc”.

Bài, ảnh: Lưu Ngần