Sang trọng và tinh tế, nổi trội trong những phiên chợ không biên giới - hàng thêu Minh Lãng có mặt khắp thị trường châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc. Về Minh Lãng nhiều lần, nhưng lần nào chúng tôi cũng bị cuốn hút bởi những mẫu hàng thêu đa dạng, những sắc màu lá hoa, cỏ cây rực rỡ dưới đường kim, mũi chỉ khéo léo của những người thợ thêu lành nghề.

Bức tranh làng nghề

Cũng vào thời điểm này năm trước, về Minh Lãng, chúng tôi cảm nhận và chia sẻ sự phấn chấn, hồ hởi của các  chủ doanh nghiệp thêu khi thị trường “ ăn hàng” đã sôi động, ấm áp trở lại sau khủng hoảng kinh tế thoái trào. Vậy mà năm nay, theo đánh giá của Sở Công Thương, nghề thêu suy giảm trên 50%. Có 14/27 làng nghề thêu trong tỉnh không đủ tiêu chí làng nghề. Tại Minh Lãng, cái nôi của nghề, chỉ còn 3 doanh nghiệp hoạt động, còn lại trên chục công ty, doanh nghiệp tư nhân hoặc dừng sản xuất, hoặc chuyển sang lĩnh vực khác.

Trao đổi với chúng tôi về những băn khoăn này, anh Lê Xuân Hồi, Giám đốc doanh nghiệp thêu Thành Nam quả quyết: Năm nay, lượng khách hàng Nhật Bản giảm nhiều, có thể là do tác động hậu quả động đất, sóng thần, đơn đặt hàng thêu hiện tại chủ yếu từ Hàn Quốc.

Nhu cầu sử dụng sản phẩm thêu để may áo Ha bốc, trang phục dân tộc của người Hàn không khi nào hết, đơn hàng có nhiều nhưng giá cả rất thấp, chúng tôi khó có thể ký hợp đồng vì với mức công rẻ quá, không bảo đảm thu nhập tối thiểu của người thợ trên 50 ngàn đồng/ngày. Nguyên nhân chủ yếu là do Trung Quốc cạnh tranh gay gắt với hàng thêu Việt Namon>. Họ tổ chức sản xuất theo mô hình HTX, ký hợp đồng chào hàng giá rẻ hơn nhiều so với ta. Mặt khác, chi phí vận chuyển (do phía Hàn Quốc chịu) Việt Nam đi Hàn Quốc cũng cao hơn từ Trung Quốc đi Hàn Quốc.Từ hàng ngàn lao động thêu khắp các huyện, nay anh Hồi quản lý khoảng 500 - 600 lao động.

Thu nhập của tay kim tại Minh Lãng cao nhất đạt trên 2 triệu đồng/tháng, trung bình khoảng 1,5 - 1,7 triệu đồng/tháng, tại các tổ sản xuất ở huyện khác đạt 1,2 -1,4 triệu đồng/tháng. Để bảo đảm mức thu nhập này của người lao động, anh Hồi đã phải giảm bớt các khâu trung gian, ký hợp đồng trực tiếp với từng tổ, giảm bớt mọi chi phí, chia sẻ lợi nhuận của công ty.

Đứng đầu gần 20 công ty của làng nghề, công ty thêu xuất khẩu Mỹ Long lúc hưng thịnh đạt kim ngạch XNK trên dưới 2 triệu USD/năm. Năm 2010, sản xuất thu hẹp, doanh thu xuất hàng đạt 600 ngàn USD, dự kiến năm 2011 đạt 500 ngàn USD. Ông Nguyễn Như Lại, chủ doanh nghiệp, Trưởng Hiệp hội thêu Minh Lãng cho biết: Đơn hàng từ khách hàng Hàn Quốc  còn rất nhiều nhưng chúng tôi làm ít do lợi nhuận thấp, ngày công không bảo đảm.

Những năm trước đây, lương thợ thêu trên dưới 1 triệu đồng họ có thể chấp nhận nhưng nay 1,5 triệu chi tiêu vẫn eo hẹp, khó khăn. Hàng thêu kinh doanh theo mùa vụ rõ rệt, tháng 2 hàng năm, khách về đặt hàng, tổ chức làm thử hàng mẫu, tháng 3 doanh nghiệp đi vào sản xuất đại trà. Những thời điểm như thế, ít việc, thợ nghỉ tìm việc khác, công ty lo không đảm bảo tiến độ giao hàng gấp nên thường cân nhắc số lượng đơn đặt hàng. Minh Lãng hiện có trên 1.000 lao động đã chuyển sang làm may cho các công ty, các khu công nghiệp, xã chỉ còn Doanh nghiệp Thành Nam, Công ty Mỹ Long, Công ty Tuấn Dương đang làm hàng thêu cao cấp (loại A) cho khách hàng truyền thống từ nhiều năm nay. Còn lại các tổ hợp sản xuất thuộc các huyện chỉ thêu hàng loại B do tay nghề hạn chế, ở xa trụ sở công ty nên khâu chỉ đạo kỹ thuật hàng ngày khó khăn hơn. Một số công ty của Minh Lãng còn hoạt động hầu như nhận gia công, không ký được đơn hàng trực tiếp.

Nghệ nhân Nguyễn Cao Bính- người khởi xướng và duy trì dòng tranh thêu Minh Lãng tuy không bị quy luật cạnh tranh của thị trường làm chao đảo nhưng ông cũng thắng thắn với chúng tôi là nghề thêu tranh nơi đây sắp mai một. Ông bảo, trăn trở lớn nhất của ông đó là mỗi ngày tay kim thêm chậm chạp, mắt kém tinh mà chưa có người kế cận. Vài năm nữa ông không còn đủ sức làm nghề, dòng thêu chân dung sẽ không còn thợ làm nữa vì không chỉ cần tay nghề giỏi, còn phải có cái tâm, không đặt lợi nhuận lên trên hết. Bức chân dung Hồ Chủ t ịch ông thêu miệt mài, ròng rã trong 4 tháng, gác tất cả các đơn hàng lại. Bức này, tâm huyết cả đời làm nghề, trả giá bao nhiêu ông cũng không bán.

Để tháo gỡ khó khăn nghề thêu Minh Lãng?

Là xã bình quân 1,1 sào ruộng/người, nên thu nhập của phần lớn những hộ gia đình ở đây trông vào nghề thêu truyền thống. Năm 2009, nghề thêu tạo việc làm cho 63% lao động trong xã, giá trị sản xuất chiếm 70% cơ cấu kinh tế. Năm 2010, duy trì việc làm cho 71% lao động tại địa phương, thu nhập từ thêu chiếm 62,3%  tổng giá trị sản xuất toàn xã. Mặc dù các làng nghề chân rết trong toàn tỉnh suy giảm nhưng các doanh nghiệp nơi đây vẫn phải bảo đảm việc làm cho lao động địa phương.

Một trong những khó khăn của các doanh nghiệp tư nhân bao tiêu sản phẩm của làng nghề đó là 100% các đơn hàng xuất theo con đường tiểu ngạch nên độ rủi ro rất cao. Khách hàng bị phá sản, xù nợ của các ông chủ làng nghề, người ít vài chục ngàn USD, người nhiều như ông Lại trên 100 ngàn USD. Có khi khách nợ 500-600 ngàn USD chưa thanh toán khiến chủ doanh nghiệp như ngồi trên chảo nóng.

Anh Lê Xuân Hồi cho rằng: Nhiều thị trường như Pháp, Hà Lan…vẫn sử dụng hàng thêu các loại khăn trải khách sạn cao cấp, khăn trải bàn nhưng các doanh nghiệp làng nghề không đủ tầm để xúc tiến thương mại, tìm kiếm mở rộng thị trường. Nếu tỉnh và huyện đưa đối tác về ký hợp đồng, mức lương thỏa thuận đảm bảo nghề thêu sẽ có điều kiện khôi phục. Do khâu đào tạo thợ chủ yếu là truyền nghề nên các doanh nghiệp vẫn mong được các cấp quan tâm khâu nâng cao tay nghề người thợ đáp ứng yêu cầu làm hàng cao cấp là loại hàng Việt Namon> có uy tín, thương hiệu cao hơn Trung Quốc. Để đáp ứng nhu cầu lao động và việc làm, một số doanh nghiệp thêu chuyển sang làm hàng may rất cần có mặt bằng xây dựng nhà xưởng như Công ty Mỹ Long nhưng chưa được tỉnh chấp thuận vì chủ trương chung tỉnh không mở thêm các nhà máy may công nghiệp quy mô nhỏ. Vì thế đến nay dự án chưa thực hiện được.

Bài, ảnh: Bảo Linh