Vừa qua, UBND tỉnh đã có quyết định phê duyệt  “Quy hoạch thăm dò, khai thác, sử dụng cát lòng sông, ven biển trên địa bàn tỉnh Thái Bình  giai đoạn 2011-2020”. Đây là tài liệu khoa học quan trọng để các cơ quan chuyên môn, các địa phương lấy làm căn cứ quản lý tốt nguồn tài nguyên cát trên địa bàn, khắc phục, tiến tới giải quyết dứt điểm tình trạng khai thác cát trái phép ở nhiều nơi như hiện nay.

Thái Bình được bao bọc bởi các  con  sông lớn chảy qua là sông Hoá, sông Luộc, sông Hồng và sông Trà Lý với chiều dài 239,5km cộng với trên 50km bờ biển nên trữ lượng cát đen ở lòng sông, ven biển hiện có tương đối lớn, chưa kể mỗi năm lượng phù sa bồi đắp thêm khoảng 33 triệu m3. Những năm gần đây, kinh tế phát triển, việc đầu tư xây dựng các công trình hạ tầng, đường giao thông  tăng mạnh nên nhu cầu cát cho xây dựng và san lấp rất cao, mỗi năm bình quân cần 5 triệu m3. Trong khi sản lượng khai thác hiện tại chỉ đạt gần 4 triệu m3/năm, tính ra thiếu gần 1 triệu m³.

Ngoài những doanh nghiệp đủ năng lực và phương tiện, được UBND tỉnh cấp phép cho thăm dò, khai thác cát, nhiều hộ tư nhân dùng thuyền nhỏ, thiết bị thô sơ khai thác cát trái phép theo phương pháp thủ công, phân tán khắp chiều dài các con sông, thành lập nhiều bãi chứa cát tự phát trên các bến sông, triền đê để đáp ứng nhu cầu thị trường. Một số xã  như Hồng Thái, Trà Giang, Quốc Tuấn (Kiến Xương), Quỳnh Lâm, Quỳnh Hoàng (Quỳnh Phụ), Hồng An (Hưng Hà), Việt Hùng, Đồng Thanh (Vũ Thư), Bạch Đằng (Đông Hưng)…  lâu nay luôn là điểm nóng về khai thác cát trái phép. Mặc dù các cơ quan chức năng, chính quyền địa phương tăng cường kiểm tra, xử lý vi phạm song do lực lượng mỏng, địa bàn rộng, các mỏ phân tán nên công tác quản lý vẫn gặp rất nhiều khó khăn. Lực lượng chức năng đến kiểm tra thì các thuyền “án binh bất động” nhưng sau đó việc hút cát lại sôi động trở lại, nhất là vào ban đêm.

Việc khai thác cát trái phép, không theo quy hoạch ở một số nơi đã làm biến đổi dòng chảy, gây sạt lở, xói mòn bờ sông, đe doạ sự an toàn của đê, kè, cống và các công trình dân sinh, không bảo đảm an toàn lao động, gây mất an ninh trật tự, cản trở luồng lạch làm mất an toàn giao thông đường thủy, gây ô nhiễm môi trường. Ngoài ra mỗi năm, khai thác cát trái phép đã làm thất thu nguồn ngân sách của tỉnh khoảng 20 tỷ đồng.

Trên đà phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế-xã hội, thời gian tới nhu cầu cát phục vụ cho xây dựng, san lấp mặt bằng sẽ tăng mạnh, dự báo đến năm 2015 lượng cát đen cần sử dụng của Thái Bình khoảng từ 6 đến 8 triệu m3, đến năm 2020 cần khoảng 20 triệu m3. Như vậy, việc tận dụng khai thác nguồn tài nguyên cát sẵn có ở lòng sông, ven biển trong tỉnh là rất cần thiết để vừa tiết kiệm nguồn ngân sách vì không phải mua cát từ nơi khác về nhưng cũng đồng thời tạo công ăn việc làm cho nhiều người lao động.

Trong quy hoạch “ Thăm dò, khai thác cát lòng sông và ven biển trên địa bàn tỉnh Thái Bình giai đoạn 2011-2020” cũng đã xác định cụ thể vị trí mỏ, diện phân bố, chất lượng, trữ lượng, điều kiện khai thác của của từng mỏ cát lòng sông, ven biển trên địa bàn tỉnh.  Xác định cốt độ sâu thăm dò khai thác tối đa của từng bãi cát, thời điểm khai thác thích hợp để không ảnh hưởng đến đê điều và ít tác động đến dòng chảy của sông. Theo đó, toàn tỉnh có 44 mỏ cát lòng sông, ven biển trong quy hoạch thăm dò, khai thác gồm: sông Luộc 6 mỏ, sông Trà Lý 19 mỏ, sông Hồng 14 mỏ, khu vực ven biển 5 mỏ với tổng diện tích 13.365.255m2, tổng tài nguyên dự báo khoảng 52.311.308m³.

Quy hoạch cũng đã khoanh định các mỏ cát cấm hoặc tạm thời cấm hoạt động thăm dò, khai thác trên lòng sông Hoá bởi lý do lòng sông hẹp, trữ lượng nhỏ, giao thông đường thủy rất khó khăn. Ngoài ra, vùng cấm khai thác cát còn có 7 mỏ trên sông Trà Lý, 1 mỏ trên sông Hồng và 1 mỏ cát Cồn Vành với diện tích 2.253.647m2, tổng tài nguyên dự báo cấm khai thác 10.748.858m3. Lý do cấm khai thác là để bảo đảm an toàn cho các công trình đê, kè, an toàn giao thông, mỹ quan đô thị Thành phố và tạo điều kiện phát triển du lịch sinh thái khu vực cồn Vành ( Tiền Hải).

Vấn đề đặt ra hiện nay là ngoài các biện pháp quản lý, công bố rộng rãi quy hoạch đã được phê duyệt, các cấp, các ngành nhất là cấp huyện và xã cần phải đẩy mạnh hơn nữa công tác tuyên truyền các văn bản pháp  luật về quản lý, bảo vệ tài nguyên khoáng sản nói chung, cát lòng sông, ven biển nói riêng để nâng cao nhận thức cho cán bộ, đảng viên, nhân dân và những tổ chức, cá nhân tham gia khai thác cát. Xây dựng quy chế chặt chẽ, thông báo công khai các điều kiện, thủ tục cần thiết khi tham gia thăm dò, khai thác cát. Cắm biển báo cấm khai thác các vùng đã khoanh định cấm để người dân, chủ khai thác biết thực hiện đúng theo quy hoạch. Tiến hành quy hoạch các bãi chứa  cát, trung chuyển vật  liệu xây dựng hợp lý, khoa học bảo đảm an toàn cho đê, kè và các công trình  hạ tầng giao thông và bảo vệ môi trường. Khi cấp phép thăm dò, khai thác, các cơ quan chuyên môn phải căn cứ vào quy hoạch đã được phê duyệt, bảo đảm đúng theo quy định của Luật Khoáng sản. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm  những tổ chức, cá nhân khai thác cát trái phép, vận chuyển cát gây mất an toàn giao thông và gây ô nhiễm môi trường... góp phần bảo vệ nguồn tài nguyên khoáng sản trên địa bàn, phục vụ phát triển KT-XH của địa phương.

Bài, ảnh: Nguyễn Hình